JAK W WITRAŻACH
Tożsamość a religia w biografiach Tatarów Krymskich, Rosjan i Polaków na Krymie
Kluczowe w tej książce są trzy pojęcia: tożsamość, religia i biografia.
Opowieść o życiu jest świadectwem losów poszczególnej osoby i jednocześnie
narracją o wspólnotach, do których przynależy.
Daje wyraz nie tylko zmaganiom z określeniem siebie, lecz także wyraża „My”, w
którym „Ja” jest zakorzenione. Z doświadczanym, nazywanym, nieodnajdywanym lub
traconym sensem życia wiąże się właśnie tożsamość. W książce próbuję
odpowiedzieć na pytanie o to, jak się kształtuje tożsamość osobista i zbiorowa, jak
jest podtrzymywana i w jaki sposób podlega zmianom, a także – jaka jest rola religii w
tych trzech procesach.
O religii na tym pięknym półwyspie można powiedzieć, że – podobnie jak w innych
miejscach poradzieckiego świata – przeżywa „renesans”, albo że obserwowana zmiana
to zbiorowa konwersja z ateizmu. Czy rzeczywiście? Czym był ateizm w życiu moich
rozmówców i jak widzą to teraz? Czym był Związek Radziecki? Jaki był i jaki jest
obecnie status prawosławia, islamu i katolicyzmu? Odpowiedzi na te i inne pytania
poszukiwałam w biograficznych narracjach, relacje zaś między doświadczeniem
poszczególnych osób i grup, tożsamością, jej podtrzymywaniem i zmianą, a także
rolą religii, są złożone i niejednoznaczne – jak w witrażach.
Irena Borowik – prof. dr hab. w Instytucie Socjologii Uniwersytetu
Jagiellońskiego, gdzie kieruje Pracownią Społecznych Badań nad Religią. Interesuje
się socjologią religii: teoriami religii, empirycznymi badaniami religijności w Polsce
i na świecie, przemianami w Środkowo-Wschodniej Europie oraz metodologią badań.
Autorka wielu publikacji krajowych i zagranicznych, redaktorka kilkudziesięciu prac
zbiorowych polsko i angielskojęzycznych, pomysłodawczyni i koordynatorka serii
Socjologia Religii. Należy do licznych organizacji naukowych i jest członkinią
komitetów redakcyjnych kilku czasopism. Od 1991 roku kieruje Zakładem Wydawniczym NOMOS.
Podziękowania
Wstęp. O celach i przebiegu badań
Część I Najważniejsze pojęcia i wprowadzenie w teren badań
Rozdział 1
Tożsamość, religia i biografia. Podstawowe rozróżnienia
1. O tożsamości
2. Jak rozumieć religię?
3. Kilka refleksji o istotnych cechach rzymskiego katolicyzmu, prawosławia i islamu
4. Koncepcje tożsamości na gruncie socjologii religii
5. Funkcje religii a tożsamość
6. Tożsamość i religia w biografii
7. Podsumowanie
Rozdział 2
Pluralizm etniczny i religijny Krymu… – Rosjanie, Tatarzy Krymscy i Polacy
wśród innych narodów
1. Wstęp. Trochę historii
2. Zróżnicowanie narodowo-etniczne w świetle współczesnych danych
3. Zróżnicowanie religijne
3.1. Wstęp. Trochę statystyki
3.2. Tradycje prawosławia, islamu i katolicyzmu
3.3. Religia w przestrzeni publicznej współczesnego Krymu
3.4. Wymiar subiektywny – religijność
4. Podsumowanie
Część II Tożsamości osobiste
Rozdział 3
Religia a tożsamość osobista Rosjan
1. Kim się jest?
2. Zmiana tożsamości – rola doświadczenia cudu w konwersji „ku religii”
3. Tożsamość osobista, czyli jaki/a jestem
4. Rytuały i praktyki religijne jako wyraz i podtrzymanie osobistej tożsamości
5. Przekaz rodzinny i znaczący Inni
6. Religia a przełomowe wydarzenia
7. Tożsamość osobista osób o słabym zaangażowaniu religijnym
8. Podsumowanie
Rozdział 4
Tożsamość osobista Tatarów Krymskich i islam
1. Kontekst: kim się jest, jakim się jest – czy i jak wiąże się to z
religią?
2. Moje miejsce: „tam” i „tu”
3. Powrót na Krym – zagrożenia dla osobistej tożsamości
4. Jaki/a miałem/am być, czego ode mnie oczekiwano
5. Znaczący Inni
6. Religia jako element tożsamości
6.1. Odniesienia do Allacha
6.2. Allach jako źródło norm moralnych
6.3. Modlitwa codzienna
6.4. Obrzędy przejścia – ślub i pogrzeb
6.5. Post
6.6. Święty dzień piątek i święta doroczne
6.7. Indywidualne doświadczenia a funkcje religii
6.8. Na marginesie main streamu: indywidualizacja wiary, niewiara
7. Podsumowanie
Rozdział 5
Tożsamość osobista osób polskiego pochodzenia.… Między katolicyzmem i
prawosławiem
1. „Ja” i moi przodkowie
2. Kim jestem? Jaki/a jestem? Kim są moje dzieci? Problematyczna tożsamość narodowa
3. O tym, co jest w życiu najważniejsze, czyli centralne atrybuty tożsamości
3.1. Tożsamość oparta na kontynuacji wartości przekazanych w rodzinie
3.2. Orientacja na siebie i własny rozwój jako podstawowe źródło sensu – przykład
24-letniego Ilji
3.3. Orientacja na innych – rodzina
3.4. Tożsamość zorientowana na rolę zawodową
4. Religia w konstruowaniu, podtrzymywaniu i zmianie tożsamości
4.1. Konstruowanie tożsamości osobistej – chrzest i socjalizacja do religii
4.2. Religia a podtrzymanie tożsamości
4.3. Religia a zmiana tożsamości osobistej
5. Podsumowanie
Część III Tożsamości zbiorowe
Wstęp. O tożsamości zbiorowej
Rozdział 6
Tożsamość zbiorowa Rosjan i religia
1. Kim jesteśmy i skąd
2. Wymiar polityczny tożsamości – między Rosją i Ukrainą
3. Konstruowanie granic – Tatarzy Krymscy jako Obcy?
4. Tożsamość, prawosławie i religijni Inni
4.1. My prawosławni chrześcijanie i nasza Cerkiew
4.2. Tożsamość na linii czasu: (nie)komunistyczna przeszłość i przyszłość
4.3. Religijni Inni
5. Religia a zmiana tożsamości
6. Podsumowanie
Rozdział 7
Kategoryzacje zbiorowe Tatarów Krymskich…: dystans, bliskość i ambiwalencja
1. Kim jesteśmy, jacy jesteśmy i skąd
2. Grupy i układy odniesienia
2.1. Uzbecy i Uzbekistan
2.2. Narastanie obcości – rzeź Turków Meschetyńskich w Dolinie Fergańskiej
2.3. „Ruscy” i „oni” jako grupa odniesienia po powrocie na Krym
3. Wobec islamu i chrześcijaństwa: religia w tożsamości zbiorowej
3.1. Ambiwaletna pozycja Uzbeków. Dystans i bliskość – „oni też muzułmanie”
4. Religia własna wobec innych na Krymie
4.1. Obrzędy i obyczaje w określaniu tożsamości zbiorowej
5. Religia i antycypowane zmiany tożsamości
6. Podsumowanie
Rozdział 8
Tatarzy Krymscy w trajektorii deportacji i powrotu
1. Inicjacja trajektorii – przybycie żołnierzy
2. Ciąg dalszy trajektorii – podróż
3. Przybycie na miejsce
4. Przepracowanie trajektorii. Teoretyczne i pragmatyczne strategie
4.1. Strategie ad hoc
4.2. Strategie długofalowe
5. Odtworzenie i zamknięcie trajektorii: powrót na Krym
6. Podsumowanie: trajektoria i tożsamość
Rozdział 9
Tożsamości zbiorowe Polaków. Znaczenie religii
1. Wspólnotowe manifestacje obecności Polaków na Krymie
2. Polskie drogi na Krym – represje, rozpad ZSRR i nowe perspektywy
3. Kategoryzacje zbiorowe – my i Inni
3.1. Tatarzy Krymscy jako Inni
3.2. Rosjanie i Polacy: ambiwalencja kategorii
4. Tożsamość i religia: ambiwalencja prawosławia
4.1. Przynależność wyznaniowa – między katolicyzmem i prawosławiem
4.2. Świętowanie – Boże Narodzenie i Wielkanoc
4.3. Religia i polskość
5. Podsumowanie
Zakończenie.
Religia w konstruowaniu, podtrzymywaniu i zmianie tożsamości
1. Religia i tożsamość osobista
1.1. Konwersja jako zmiana standardu tożsamości
1.2. Tożsamość tradycyjnie religijna
1.3. Tożsamość oparta na sprywatyzowanej formie religii
1.4. Tożsamość nominalnie religijna – religia rozproszona
2. Religia w tożsamościach zbiorowych
2.1. Konstruowanie tożsamości zbiorowej
2.2. Podtrzymywanie tożsamości
2.3. Zmiana tożsamości
3. Kilka słów podsumowania
Bibliografia
Indeks osobowy
374 strony, Format: 15.0x21.0cm, oprawa miękka
