Komisja prawdy
Mechanizm odpowiedzialności za naruszenie praw człowieka
Pierwsza na polskim rynku wydawniczym monografia poświęcona instytucji komisji
prawdy.
Omawia jej funkcje, mechanizmy działania oraz rolę w transformacji demokratycznej na
tle rozwoju międzynarodowego prawa humanitarnego oraz przepisów odnoszących się do
problematyki praw człowieka. Autor przeanalizował prace 22 komisji prawdy, nie tylko
tych najbardziej znanych, działających w Argentynie czy Republice Południowej Afryki,
ale również powoływanych m.in. w Paragwaju czy na egzotycznie brzmiących dla polskiego
czytelnika Wyspach Salomona.
Dzięki swojemu szerokiemu zakresowi tematycznemu publikacja ta stanowi istotny głos w
dyskusji nad sposobami rozliczania trudnej przeszłości.
Publikacja stanowi poszerzoną i uzupełnioną wersję rozprawy doktorskiej, która w 2013
roku zdobyła nagrodę dla najlepszej pracy w dziedzinie międzynarodowego prawa
humanitarnego w XVI Konkursie im. prof. Remigiusza Bierzanka organizowanym przez Komisję
ds. Upowszechniania Międzynarodowego Prawa Humanitarnego działającą przy Zarządzie
Głównym PCK.
Marcin Komosa - doktor nauk politycznych (2012), antropolog kultury.
Autor monografii Sprawa Pinocheta. Odpowiedzialność za naruszenia praw człowieka (2005)
oraz artykułów w publikacjach zbiorowych. Jego rozprawa doktorska Odpowiedzialność za
naruszenie praw człowieka w pracach komisji prawdy 1974-2007 w 2013 roku została
uhonorowana nagrodą dla najlepszej pracy w dziedzinie międzynarodowego prawa
humanitarnego w XVI Konkursie im. prof. Remigiusza Bierzanka, organizowanym przez Komisję
ds. Upowszechniania Międzynarodowego Prawa Humanitarnego przy Zarządzie Głównym PCK.
Wykaz skrótów
Wprowadzenie
ROZDZIAŁ I. Komisja prawdy jako mechanizm sprawiedliwości okresu transformacji
1. Sprawiedliwość okresu transformacji
1.1. Geneza i defi nicja pojęcia
1.2. Źródła i rodzaje sprawiedliwości okresu transformacji
1.3. Wyzwania związane z przebiegiem transformacji ustrojowej
2. Komisja prawdy
2.1. Geneza komisji prawdy
2.1.1. Badanie przypadków wymuszonych zaginięć w Argentynie
2.1.2. Komisja śledcza w prawie państw Commonwealthu
2.1.3. Komisja prawdy jako narzędzie budowy pokoju
2.2. Debata dotycząca definicji komisji prawdy
2.3. Funkcje komisji prawdy
2.4. Struktura i umocowanie komisji prawdy
2.4.1. Liczebność
2.4.2. Sposób powołania
2.4.2.1. Komisje prawdy powołane ustawą parlamentu
2.4.2.2. Komisje prawdy powołane przez akt wykonawczy lub akt głowy państwa
2.4.2.3. Komisje prawdy powołane na mocy porozumienia pokojowego lub poprzez akt
organizacji międzynarodowej
2.4.3. Skład
2.4.4. Struktura wewnętrzna
2.4.4.1. Struktura prosta
2.4.4.2. Struktura złożona z uwagi na funkcje
2.4.4.3. Struktura złożona terytorialnie
3. Wnioski
ROZDZIAŁ II. Kluczowy problem transformacji: odpowiedzialność za naruszenia
praw człowieka
1. Uwagi wstępne
2. Zakres przedmiotowy
2.1. Zbrodnie wojenne
2.2. Zbrodnie przeciwko ludzkości
2.3. Ludobójstwo
2.4. Tortury
2.5. Wymuszone zaginięcia
2.6. Apartheid
2.7. Egzekucje pozasądowe i zabójstwa
2.8. Inne poważne naruszenia praw człowieka
3. Zakres podmiotowy
3.1. Państwo
3.2. Instytucje państwowe
3.3. Jednostki
3.3.1. Zróżnicowanie odpowiedzialności jednostek
3.3.2. Ograniczenia odpowiedzialności wynikające z immunitetów
3.3.3. Ograniczenia odpowiedzialności wynikające z wykonywania rozkazu
3.3.4. Zastosowanie amnestii
3.4. Instytucje pozapaństwowe
4. Formy odpowiedzialności (poza komisją prawdy)
4.1. Mechanizmy wyrównawcze
4.1.1. Sądownictwo karne międzynarodowe
4.1.2. Sądownictwo karne krajowe
4.1.3. Sądownictwo karne krajowe w ramach realizacji zasady jurysdykcji uniwersalnej
4.2. Mechanizmy naprawcze
4.2.1. Sądownictwo tradycyjne
4.3. Mechanizmy mieszane
4.3.1. Postępowanie lustracyjne
5. Wnioski
ROZDZIAŁ III. Miejsce odpowiedzialności za poważne naruszenia praw człowieka w
mandatach komisji prawdy
1. Zakres czasowy
2. Zakres przedmiotowy
2.1. Uwagi ogólne
2.1.1. Przyjęte definicje naruszeń
2.1.2. Wybór prawa stosowanego przez komisję prawdy
2.1.3. Wymóg działania motywowanego politycznie
2.1.4. Stosowanie norm międzynarodowego prawa humanitarnego
2.2. Rodzaje zbrodni i poważnych naruszeń praw człowieka będących przedmiotem prac
komisji prawdy
2.2.1. Zbrodnie wojenne
2.2.2. Zbrodnie przeciwko ludzkości
2.2.3. Ludobójstwo
2.2.4. Tortury
2.2.5. Wymuszone zaginięcia
2.2.6. Apartheid
2.2.7. Pozasądowe egzekucje i zabójstwa
2.2.8. Inne poważne naruszenia praw człowieka
2.2.8.1. Bezpodstawne zatrzymanie
2.2.8.2. Przemoc seksualna
2.3. Studium przypadku. Zakres przedmiotowy prac komisji prawdy w Timorze Wschodnim
3. Zakres podmiotowy
3.1. Odpowiedzialność państwa i jego instytucji
3.2. Odpowiedzialność jednostek
3.3. Odpowiedzialność pozapaństwowych stron konfliktu i osób prawnych
3.3.1. Pozapaństwowe strony konfliktu
3.3.2. Osoby prawne
4. Wnioski
ROZDZIAŁ IV. Formy odpowiedzialności za poważne naruszenia praw człowieka w
praktyce komisji prawdy
1. Rozstrzygnięcia komisji w zakresie odpowiedzialności jednostek
1.1. Imienne wskazanie sprawców
1.1.1. Praktyka komisji prawdy w zakresie imiennego wskazania sprawców
1.1.2. Wybrane orzecznictwo sądów krajowych
1.1.2.1. Sprawa Du Preez i van Rensburg przeciwko Komisji Prawdy i Pojednania
1.1.2.2. Sprawa Williams przeciwko Tah i innym
1.1.3. Główne problemy związane z imiennym wskazaniem sprawców
1.2. Amnestia
1.2.1. Praktyka komisji prawdy w zakresie amnestii
1.2.2. Wybrane orzecznictwo sądów krajowych
1.2.2.1. Sprawa Organizacja Ludów Azańskich (AZAPO) i inni przeciwko Prezydentowi
Republiki Południowej Afryki i innym
1.2.2.2. Sprawa Clive John Derby-Lewis i Janusz Jakub Walus przeciwko Przewodniczącemu
Komitetu Amnestyjnego Komisji Prawdy i Pojednania i innym
1.2.2.3. Sprawy Darryle Garth Stopforth przeciwko Ministrowi Sprawiedliwości i innym oraz
Leonard Michael Veenendal przeciwko Ministrowi Sprawiedliwości i innym
1.2.3. Kontrowersje dotyczące udzielania amnestii w ramach komisji prawdy
1.3. Przygotowanie postępowania karnego
1.3.1. Praktyka komisji prawdy jako instytucji śledczej
1.3.2. Orzeczenie Specjalnego Trybunału dla Sierra Leone w sprawie Prokurator przeciwko
Sam Hinga Norman
1.3.3. Ocena wykonywania funkcji śledczej przez komisje prawdy
1.4. Proces pojednania wspólnotowego
2. Rozstrzygnięcia komisji w zakresie odpowiedzialności państwa
3. Wybrane zagadnienia dotyczące procedury
3.1. Ukierunkowanie na ofiary naruszeń
3.2. Niezależność i bezstronność komisji prawdy
3.2.1. Niezależność instytucjonalna
3.2.2. Bezstronność ustaleń
3.3. Kompetencje komisji prawdy
3.3.1. Dostęp do dokumentów i nakaz przeszukania
3.3.2. Wezwanie do stawiennictwa
3.3.3. Poufność
4. Wnioski
ROZDZIAŁ V. Przyszłość komisji prawdy
1. Uwagi wstępne
2. Debata wokół oceny funkcjonowania komisji prawdy
3. Rekomendacje dotyczące funkcjonowania komisji prawdy
3.1. Wnioski wynikające z krytyki modelu południowoafrykańskiego
3.2. Przegląd rekomendacji w literaturze przedmiotu
3.2.1. Rekomendacje badaczy
3.2.2. Rekomendacje zawarte w raportach organizacji międzynarodowych
3.3. Rekomendacje autora dla tworzenia i funkcjonowania komisji prawdy wynikające z
przeprowadzonej analizy
4. Perspektywy dla komisji prawdy
4.1. Narzędzia budowy pokoju
4.2. Projekt Międzynarodowej Komisji Prawdy
4.3. Studium przypadku: sprawiedliwość okresu transformacji w trakcie "Arabskiej
Wiosny"
Zakończenie
1. Komisja prawdy a sprawiedliwość okresu transformacji w Polsce
2. Konkluzje
Aneksy
Aneks 1. Zestawienie komisji prawdy
Aneks 2. Rozmieszczenie geograficzne komisji prawdy i instytucji w literaturze
określanych jako komisje prawdy
Aneks 3. Zakres czasowy prac komisji prawdy w porównaniu do okresu ich funkcjonowania
Aneks 4. Struktura organizacyjna w Komisji Prawdy i Pojednania w RPA
Aneks 5. Schemat procedury amnestyjnej w Komisji Prawdy i Pojednania w RPA
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
Summary
Resumen
Indeks rzeczowy
448 stron, Format: 17.0x24.0cm, oprawa miękka
