HORYZONTALNE NIERÓWNOŚCI EDUKACYJNE
we współczesnej Polsce
Istniejący w Polsce przed 1990 r. system oświaty, który na wyższym szczeblu miał
charakter elitarny, w krótkim czasie i dość spontanicznie dostosował się do
oczekiwań mas. W praktyce zmiany te następowały w dwóch wymiarach. Pierwszy polegał
na zwiększeniu dostępności ścieżek edukacyjnych prowadzących do wyższego
wykształcenia oraz na wzroście liczby miejsc na tym poziomie. Drugi obejmował zmiany
wewnątrz poszczególnych szczebli i różnicowanie się instytucji. W efekcie tych zmian
doszło do powstania rynku edukacyjnego oferującego większe niż dotychczas możliwości
elastycznego kształtowania karier. Nieuchronnie prowadzi to również do zaostrzenia
konkurencji między instytucjami edukacyjnymi i podziału na instytucje lepsze i gorsze.
Warto wskazać w skrócie, co nowego do wiedzy o generowaniu nierówności edukacyjnych
wnosi moja książka. Po pierwsze, inaczej niż dotychczas definiuję kluczowy obszar
selekcji edukacyjnych – skupiam się na aspekcie horyzontalnym, a nie wertykalnym. Po
drugie, w badaniach koncentruję się na ostatnich latach, traktując okres powojenny
tylko jako tło tych analiz. Po trzecie, wyjaśniając nierówności, odwołuję się do
teorii kapitału ludzkiego i teorii racjonalnego wyboru, a nie – jak robią to autorzy
innych prac – do tradycyjnych koncepcji konfliktowych i funkcjonalistycznych obecnych w
badaniach nad stratyfikacją od wielu dekad.
fragmenty Wstępu
Spis treści:
Wstęp
Rozdział I
Teorie nierówności edukacyjnych
1.1. Wykształcenie a struktura społeczna
1.1.1. Ujęcie holistyczne
1.1.2. Nierówności edukacyjne z perspektywy indywidualistycznej
1.2. Uwarunkowania decyzji edukacyjnych
1.2.1. Formy kapitałów edukacyjnych
1.2.2. Struktura instytucji oświatowych a wybory edukacyjne
1.3. Preferencje edukacyjne
1.4. Perspektywa badawcza
Rozdział II
Orientacje empiryczne w badaniach nierówności edukacyjnych
2.1. Konceptualizacje badawcze
2.2. Od "szkoły osiągania statusu" do schematu "przejść
edukacyjnych"
2.2.1. "Szkoła osiągania statusu"
2.2.2. Generacja przejść edukacyjnych
2.3. Empiryczne generalizacje z przełomu wieków
2.3.1. Pierwsze dziesięciolecie XXI wieku - nierówności edukacyjne w kontekście
przekształceń instytucjonalnych
2.4. Podsumowanie
Rozdział III
Nierówności edukacyjne od okresu powojennego do transformacji systemowej.
Perspektywa przejść edukacyjnych
3.1. Społeczny kontekst dostępu do wykształcenia w okresie powojennym
3.1.1. Wykształcenie, dochód i pozycja społeczna w okresie powojennym
3.2. Hipotezy dotyczące okresu powojennego i przełomu lat osiemdziesiątych i
dziewięćdziesiątych
3.2.1. Ustalenia empiryczne
3.3. Co się zmieniło, co zostało bez zmian? Nierówności na dwóch progach selekcji
szkolnych
3.3.1. Schemat analizy
3.3.2. Zmiany w strukturze wykształcenia
3.3.3. Relokacja barier edukacyjnych
3.3.4. Szanse edukacyjne w zależności od pochodzenia społecznego i płci
3.4. Interpretacja stabilnych nierówności edukacyjnych
3.5. Podsumowanie
Rozdział IV
Przekształcenia systemu edukacyjnego po roku 1990. Instytucje i społeczeństwo
4.1. Przekształcenia szkół średnich
4.1.1. Zróżnicowanie szkół średnich
4.2. Szczebel wyższy - od elitarności do umasowienia
4.2.1. Charakter przekształceń na szczeblu wyższym
4.3. Społeczny i gospodarczy kontekst podejmowania decyzji edukacyjnych na początku XXI
wieku
4.3.1. Nierówności społeczne oraz zwroty z wykształcenia
4.3.2. Potoczna percepcja roli wykształcenia
4.4. Podsumowanie
Rozdział V
Selekcje horyzontalne na najniższym szczeblu. Rezultaty eksperymentu naturalnego
5.1. Szkoły państwowe i prywatne w Polsce
5.1.1. Nierówności horyzontalne a typ szkoły
5.1.2. Środowisko dydaktyczne
5.1.3. Kapitał społeczny - hipoteza Jamesa Colemana
5.1.4. Struktura społeczna szkół publicznych i prywatnych
5.2. Źródła nierówności pochodzeniowych w wymiarze horyzontalnym
5.2.1. Ilustracja strategii podejmowania decyzji
5.3. Podsumowanie
Rozdział VI
Nierówności horyzontalne w szkole średniej. Znaczenie kapitałów edukacyjnych
6.1. Podziały wewnątrzszczeblowe
6.1.1. Kapitały edukacyjne w badaniach empirycznych
6.2. Nierówności w kapitale edukacyjnym uczniów liceów, techników i szkół
zawodowych w Polsce
6.2.1. Dlaczego dzieci słabo wykształconych rodziców trafi ają do szkół zawodowych?
6.3. Wpływ szkoły i kapitałów edukacyjnych na osiągnięcia szkolne. Empiryczny test
hipotez
6.3.1. Dane, sposób ich analizy oraz wykorzystane zmienne
6.3.2. Podziały pochodzeniowe w szkołach i znaczenie typu szkoły
6.3.3. Znaczenie kapitałów edukacyjnych a typ szkoły
6.4. Selekcje na drugim szczeblu a możliwości dalszej nauki
6.4.1. Możliwości dalszej nauki w zależności od typu szkoły średniej
6.4.2. Typ szkoły średniej a następny kierunek kształcenia
6.4.3. Szkoły średnie: zamknięta czy otwarta struktura
6.5. Selekcje horyzontalne w dwóch rzeczywistościach
6.6. Podsumowanie
Rozdział VII
Nierówności horyzontalne na szczeblu wyższym
7.1. Trzy hipotezy wyborów edukacyjnych
7.1.1. Hipotezy dotyczące selekcji ze względu na płeć
7.2. Selekcje horyzontalne na studiach w okresie ekspansji edukacyjnej. Rola pochodzenia
społecznego, płci i skłonności do ryzyka
7.2.1. Schemat analiz
7.2.2. Struktura pochodzeniowa między uczelniami i wydziałami
7.2.3. Decyzje edukacyjne w zależności od skłonności do ryzyka
7.2.4. Selekcje ze względu na płeć
7.2.5. Szanse wyboru kierunku studiów
7.3. Podsumowanie
Rozdział VIII
Zróżnicowania horyzontalne ze względu na płeć na dwóch progach selekcji
szkolnej
8.1. Społeczny kontekst awansu edukacyjnego kobiet
8.2. Struktura wykształcenia kobiet i mężczyzn w Polsce
8.3. Wybory edukacyjne na pierwszym progu
8.3.1. Struktura płci uczniów liceów, techników i szkół zasadniczych zawodowych
8.3.2. Wybory horyzontalne na szczeblu średnim
8.4. Wybory edukacyjne na szczeblu wyższym
8.4.1. Selekcje horyzontalne na studiach
8.5. Hipotezy awansu kobiet i trwałych preferencji w wyborze kierunku studiów
8.5.1. Preferencje kobiet i mężczyzn w wymiarze horyzontalnym
8.5.2. Hipoteza struktury systemu oświaty
8.5.3. Hipoteza pozytywnej dyskryminacji kobiet
8.5.4. Hipoteza wykształcenia jako polisy ubezpieczeniowej
8.6. Podsumowanie
Rozdział IX
Szkoła to nie wszystko. Nowe nierówności edukacyjne
9.1. Zajęcia pozaszkolne - interpretacje i zasięg problemu
9.2. Edukacja pozaszkolna jako narzędzie budowania przewagi edukacyjnej
9.3. Nierówności w dostępie do zajęć pozaszkolnych
9.3.1. Nierówności w dostępie do zajęć z zakresu przedmiotów szkolnych
9.3.2. Nierówności w dostępie do kapitału edukacyjnego po wyjściu na rynek pracy
9.4. Podsumowanie
Zakończenie
Literatura przywoływana
Publikacje GUS
Raporty
230 stron, format B5, miękka oprawa
