Czas i to, co ludzkie
Szkice z chronozofii i kultury
Świat anonsuje swoje istnienie czasowo. Dlatego kryzys doświadczania czasu jest też
kryzysem istnienia. Tracąc czasowe koordynaty nie jesteśmy w stanie zrozumieć, że
bytowanie jest zawsze byciem-już-w i byciem-już-z, zaś „moja historia" nie jest
tylko „moja", lecz należy ona do całego istnienia, które wypełnia się przez
wczoraj, dzisiaj i jutro.
Czas uniemożliwia upadek w Ja i wyrasta z „bycia-z". Jest jakąś siłą
przeciwdziałającą samotności i zafałszowaniu istnienia. Bez czasu łatwo stajemy się
więźniami tego, co „tu" i zaczynamy sądzić, że jedynie „bycie tu i tak"
wyznacza całe nasze bytowanie. Ten, kto jest wrażliwy na czas, ma jakąś niezdolność
do życia tylko w „tu i tak" i uznania, że wszystko obraca się wokół niego.
Paradoksalnie, dopiero czas wskazuje, że nie jesteśmy wcale przypadkowym i
tymczasowym istnieniem, lecz jesteśmy zawsze z kimś, w czymś i dla kogoś. Czas chroni
nas przed tym, byśmy sami siebie nie uznali za boga. Dlatego zabiegać i troszczyć się
o czas jest naszym zadaniem, od którego nie należy się zbyt łatwo uwalniać
Spis Treści
Prolog /7
Wprowadzenie / 11
1. Czas i relacje: relacyjny charakter czasu / 21
Czym jest czas? - Skąd jest czas?/ 25
Nie przemijanie, lecz rezultat relacji / 28
Relacje temporalne: teraźniejszość / 33
Relacje temporalne: przeszłość i przyszłość / 42
Relacje temporalne: wieczność / 46
Utrata czasowych koordynatów/ 51
Żyć bez czasu / 55
Eliminacja czasu: świat atemporalny/ 60
To, co inne, i czas / 66
2. Temporalizm i racjonalizm ./ 73
Rozum i my w czasie / 77
Logika, myślenie, przestrzeń / 81
Czas i rozum / 86
Rozum: od przestrzeni do czasu / 90
3. Metafizyka: człowiek i czas/ 97
Pytanie o człowieka / 100
Niepewność aksjologiczna / 104
Czas i nasz świat / 105
Czas i metafizyka / 110
Czas i uniwersalizm / 114
Czas i „cóż to jest prawda?" / 109
Czas i prawda: hermeneutyka / 125
Człowiek i czas / 129
Czas jako droga do człowieka / 133
Byt, nicość, czas / 135
4. Czas i kategorie świadomości interkulturowej / 141
Spotkanie z odmiennością / 147
Wielokulturowość i interkulturowość / 152
Kategorie świadomości interkulturowej / 157
Jedność - wielość / 161
Zamkniętość - otwartość / 165
Centryzm - policentryzm / 168
Obcy - swój / 171
Czas i dialog / 181
5. Czas i kryzys kultury / 187
Czas, przestrzeń i kultury / 192
Temporalizm kultury Zachodu / 199
Orientacje temporalne / 203
Obecność przeszłości / 206
Ucieczka od czasu / 215
Czas i nihilizm / 218
Czas, kryzys i filozofia / 222
6. Filozofia i czas polityki / 231
Czas polityczny / 235
Przestrzeń i czas w polityce / 241
Czas teraźniejszy i polityka / 245
Filozof i polityk / 250
Filozof i polityk - nieudana para / 256
Filozofia współczesna - myśl na usługach czasu / 261
Polityka współczesna - w poszukiwaniu wieczności? / 268
7. Religijny wymiar czasu, czasowy wymiar religii / 273
Sekularyzacja - postawić na przestrzeń / 277
Bóg i przestrzeń / 283
Religia i współczesny problem z doświadczeniem / 288
Postsekularyzm - odkrycie czasu / 295
Czas trudnych i łatwych powrotów religii / 298
Czas i powrót religii / 306
Czas i człowiek religijny / 309
Religia i czas / 321
Posłowie: czas, poezja i trzy wiersze / 325
Summary / 343
Literatura cytowana / 355
372 strony, Format: 14.0x21.0cm, oprawa miękka