|
KOŁCHOŹNICY ANTROPOLOGICZNE STUDIUM TOŻSAMOŚCI WSI BIAŁORUSKIEJ
ENGELKING A. / PRZEŁOM XX I XXI WIEKU wydawnictwo: UMK, 2013, wydanie I cena netto: 53.90 Twoja cena 51,21 zł + 5% vat - dodaj do koszyka Kołchoźnicy
Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku
Przedmiotem książki nie jest ani sowietyzacja wsi białoruskiej, ani tez
specyfikacja poskomunistycznej mentalności - choc można ją uważać za pracę
sowietologiczną. Kołchoźnicy to analiza antropologiczna, dekonstuująca
potoczny stereotyp kołchozu jako instytucji nieodłącznej od fenomenu homo
sovieticus. Daje ona wgląd w długie trwanie konstytutywnych dla tożsamości
współczesnych kołchoźników tradycyjnych kategorii kognitywnych i aksjologicznych,
jakie przetrwały XX-wieczne paroksyzmy destrukcji: kolektywizację,
ateizację, wojnę i Zagładę
Autorka Kołchoźników nie opisuje białoruskiej wsi z perspektywy
gabinetowej. Jej interpretacja jest plonem kilkunastu lat badań terenowych, prowadzonych
we wsiach chłopskich i okolicach szlacheckich na zachodniej i wschodniej Białorusi. W
efekcie powstał złożony i zróżnicowany zbiorowy autoportret ich mieszkańców,
rekonstruowany z perspektywy wnętrza badanej kultury, w dialogu z rozmówcami. Celem
antropologicznych dociekać autorki jest bowiem zrozumienie, kim są białoruscy
kołchoźnixy we własnych oczach. Rdzen wizerunku własnego kołchoźników, wpisanego w
ich narrację tożsamościową, to zrealizowany dzięki pracy na ziemi sakralny wzór
dobrego gospodarza. Ich wspólnotowa tożsamość jest zaś wypadkową funkcjonujących w
zbiorowej wyobraźni stereotypów pana i żyda - dwóch historycznych i symbolicznych
partnerów społecznych tradycyjnego chłopa. Zbiorowa tożsamość wsi białoruskiej w
jej dzisiejszym wariancie kołchoźniczym okazuje się chłopską tożsamością
postpańszczyźnianą, która nosi w sobie ślady dawnej stanowej struktury społecznej i
jest nirozerwalnie związana ze światopoglądem mitycznym. Pozostając obojętna na
nowoczesne projekty ideologiczne i polityczne, zachowując wymiar uniwersalistyczny,
skoncentrowany wokół relacji człowieka z sacrum.
Wykaz skrótów / 13
Podziękowania / 15
Wprowadzenie. Etnograf w kołchozie, czyli uwagi o temacie, terenie i metodzie
/ 19
Część I. W kołchozie
Rozdział 1. „Bez kołchoza życia nie ma”. Narracja o końcu i początku jako
mit założycielski / 41
„Jak żyć bez kołchozu?” W stronę zbiorowej tożsamości kołchoźników / 41
Pamięć kolektywizacji, czyli gospodarze wobec końca świata.
Casus zachodniobiałoruski / 52
Pamięć kolektywizacji, czyli gospodarze wobec dwukrotnego końca świata. Casus
wschodniobiałoruski / 77
Rozdział 2. „Kołchoz musi być”. Długie trwanie wzoru feudalnego /
103
„Trudno żyć, ale przywykszy”. Kołchoz oswojony / 103
„Szto zrobisz, tak treba musi”. Chłopski fatalizm i etos przetrwania / 122
Między ludzkim a kołchoźnym. Kołchozowa symbioza / 131
Kołchoźnik między panem, wójtem i plebanem. Kołchozowy feudalizm / 156
Część II. Kołchoźnik i pan
Rozdział 3. Chamy versus pany. Odrębność grupowa jako fundament tożsamości /
191
Chłop i pan przed kołchozem i w kołchozie, czyli o współczesnej pańszczyźnie / 191
Stereotyp chama w relacji do pana, czyli mit o pochodzeniu po raz pierwszy / 210
Szlachetna szlachta i proste mużyki. Casus grodzieński / 222
„Mużyk je mużykom”, czyli w stronę opozycji człowiek : nieczłowiek. Casus poleski
/ 237
Stereotyp prostej mowy, czyli o konstruowaniu odrębności. Casus Grodzieński / 246
Rozdział 4. Chamy i pany. Między strukturą a communitas / 273
Cham i szlachcic jako kategorie statyczne i dynamiczne / 273
Nie ma abla bez kaina, czyli mit o pochodzeniu po raz drugi / 284
Chłopsko-pańska symbioza, alias mużyki-kołchoźniki i szlachta-kołchoźniki.
Neutralizowanie odrębności / 308
Rozdział 5. Proste robocze ludzie. Praca na ziemi jako wartość konstytutywna
dla tożsamości / 327
Praca na ziemi jako domena współdziałania człowieka i boga. Od wartości podstawowych
do tożsamości zbiorowej / 327
Zapracowany naród między męką a modlitwą, czyli mit o pochodzeniu po raz trzeci / 360
Czarnarabocze ludzie, czyli o kołchoźniczym poczuciu krzywdy / 384
Trudolubiwe ludzie, czyli o kołchoźniczym poczuciu godności / 396
Chłop sam sobie panem, czyli wzór dobrego gospodarza przed kołchozem i w kołchozie /
418
Część III. Kołchoźnik i Żyd
Rozdział 6. Chłopi versus Żydzi. Odrębność grupowa jako fundament
tożsamości / 439
W chłopsko-pańsko-żydowskim trójkącie, czyli opowieść o porządku świata / 439
Żyd ambiwalentny, czyli kołchoźnicy wobec stereotypu Żyda / 455
Wieś i miasto przed kołchozem i w kołchozie, czyli wokół współczesnego Żyda /
477
Rozdział 7. Chłopi i Żydzi. Między strukturą a communitas / 489
Chłopsko-żydowskie sąsiedztwo, czyli między odróżnorodnieniem a rekonstytuowaniem
odrębności / 489
Pamięć zagłady po raz pierwszy, czyli kołchoźnicy wobec końca świata / 518
Pamięć zagłady po raz drugi, czyli pytanie o porządek świata / 545
Część IV. Wobec Boga
Rozdział 8. Chrześcijanie i Żydzi. Znaczący inni jako współtwórcy
tożsamości / 583
Chrześcijanie versus Żydzi, czyli wokół legend o krwi / 583
Chrześcijanie i Żydzi, czyli ludzie, którzy wierzą w boga. Neutralizowanie
odrębności / 604
Mit babelski, czyli Żydzi i chrześcijanie w systemie klasyfikacyjnym wiar-nacji. Casus
grodzieński / 620
Rozdział 9. Ludzie chrzczone. Krzyż jako rdzeń tożsamości kołchoźników / 651
Chrześcijanie versus niechrzczeńcy, czyli kołchoźnicy jako ludzie chrzczone / 651
„Trzeba chrzcić”, czyli bóg bez cerkwi i chrzest bez religii. Casus
wschodniobiałoruski / 657
Znak krzyża jako rdzeń tożsamości kołchoźników. Casus wschodniobiałoruski / 671
Znak krzyża jako rdzeń tożsamości kołchoźników. Casus grodzieński / 681
Rozdział 10. Ludzie chrześcijanie. Wiara w boga jako wartość konstytutywna dla
tożsamości / 689
Ludzie chrześcijanie, czyli polaki i ruskie między wspólnotą a odrębnością. Casus
grodzieński / 689
Mużyk-chrześcijanin jako ochrzczony Żyd, czyli mit o pochodzeniu po raz czwarty / 703
Pamięć ateizacji: od zamknięcia do otwarcia wiary. Kołchoźnicy wobec destrukcji i
rekonstrukcji wartości podstawowych / 717
Zakończenie. Etnograf w gabinecie, czyli uwagi o tożsamości wsi białoruskiej
przełomu XX i XXI wieku / 759
Rozmówcy / 765
Bibliografia / 785
Wykaz ilustracji / 809
Summary. Kolkhozniks. An anthropological study of the Identity of belarusian villagers at
the turn of the 20th and 21thcenturies / 813
Indeks osobowy / 827
852 strony, Format: 148 x 156, oprawa twarda z obwolutą
Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy pocztą e-mail lub telefonicznie, czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub
anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.
|