Teologia polityczna św. Tomasza z Akwinu
Antropologiczno-etyczna interpretacja traktatu "De regno"
Niniejsza książka jest próbą spojrzenia na politykę tak, jak ją widział św.
Tomasz z Akwinu, ale też poniższa praca będzie próbą zobaczenia, w świetle jego
nauczania, wskazówek moralno-etycznych, jakimi może, nawet powinien kierować się
również współczesny mąż stanu.
Działanie polityczne jest bowiem przez Akwinatę oceniane jako jedna z
najtrudniejszych, ale i najbardziej wzniosłych aktywności człowieka. Widać to choćby
po szacunku, z jakim w De regno odnosi się do osób piastujących funkcje publiczne.
Politykę cenił bardzo wysoko jako kwintesencje działania moralnego człowieka. To
właśnie polityka jako sfera działań człowieka jest przedmiotem zainteresowania
Autora, przy czym chce on na nią spojrzeć tak, jak ją widział św. Tomasz. Jest to
więc spojrzenie teologiczne - przez pryzmat łaski i wiodące ku perspektywie
nadprzyrodzoności, co bynajmniej w De regno nie wyklucza, a wręcz przeciwnie, odwołuje
się do bardzo realnego spojrzenia na naturę człowieka i ludzkiej społeczności, w
zgodzie z klasycznym już scholastycznym stwierdzeniem, że: „Gratia non tollit, sed
perficit naturam". Świat łaski nie tylko, że nie znosi potrzeby dostrzegania wagi
rzeczy naturalnych, ale wręcz chce je udoskonalać, uwznioślać. De regno czyli rzecz o
ludzkim działaniu, rządzeniu - taki zresztą tytuł nadaje Tomasz w sposób bardzo
świadomy swemu dziełu poświęconemu polityce. To właśnie działanie jest tu
najistotniejsze dla Akwinaty, o czym zresztą dowiemy się z lektury niniejszego
opracowania. Dlatego też jest to studium antropologiczno-etyczne. Taki sposób patrzenia
na świat ludzkich odniesień pozwala uniknąć ciasnego schematyzmu i zawiera w sobie
pewien dynamizm działania. Działania człowieka, które może współgrać z działaniem
samego Boga. Świat polityczny jest bowiem dla św. Tomasza otwarty, także na działanie
łaski. W tej i nie tylko tej kwestii Akwinata jest prawdziwym rzecznikiem społeczeństwa
otwartego.
Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 15
R o z d z i a ł I
Źródła moralności społecznej w De regno św. Tomasza z Akwinu / 41
1. Moralność polityczna a natura świata i człowieka / 43
1.1. Polityka - sztuka, która naśladuje naturę / 44
1.2. Doświadczenia epoki / 57
1.3. Doświadczenia osobiste autora De regno / 69
1.4. Historia - magistra vitae / 75
2. Filozofia moralności politycznej / 82
2.1. Uczeń i komentator Arystotelesa / 83
2.2. Stoicy - przejście do moralności chrześcijańskiej / 91
2.3. Prawo jako źródło myśli społecznej i politycznej / 95
2.4. De regno - czy tylko traktat filozoficzny? / 105
3. Ku chrześcijańskiej wizji życia społecznego / 111
3.1. Objawienie Boże jako źródło nauczania społecznego / 112
3.2. Ojcowie Kościoła i tradycja / 121
3.3. Społeczność wierzących jako wzorzec dla społeczności
politycznych / 126
3.4. Bóg jako Król królów i Pan panujących / 131
R o z d z i a ł I I
Moralność działania politycznego / 139
1. O działaniu politycznym według Akwinaty /141
1.1. O czynie politycznym / 142
1.2. Wolność jako konieczny warunek czynu politycznego / 153
1.3. Szczęście jako cel działania politycznego / 163
1.4. O zasadach działania politycznego: cel, który nie uświęca środków, i wybór
mniejszego zła / 168
1.5. Realizm środków i czynów jako metoda działania politycznego / 176
2. Cnoty społeczne / 187
2.1. Społeczny wymiar cnoty / 188
2.2. Prymat sprawiedliwości / 199
2.3. Przyjaźń jako najwyższa forma życia społecznego i politycznego / 203
2.4. Inne cnoty i sprawności polityczne / 208
2.5. Wady i grzechy w polityce / 215
3. Servire non dominare / 225
3.1. Władza jako służba / 226
3.2. Rządzenie - służeniem / 228
3.3. Władza - służbą samemu Bogu / 232
3.4. Rządzący - sługą innych ludzi / 235
3.5. W służbie bonum commune / 240
R o z d z i a ł I I I
O systemie sprawowania władzy / 249
1. O właściwy system sprawowania władzy / 250
1.1. Dynamizm, a nie schematyzm / 251
1.2. Pokój jako konieczny warunek uprawiania polityki / 258
1.3. Sprawiedliwość i dobro wspólne jako kryteria wyborów systemowych / 263
1.4. Najlepszy system rządów według De regno / 273
1.5. Optymalny system rządów w całokształcie nauczania Akwinaty / 279
2. O autorytecie politycznym władzy / 284
2.1. Władza i autorytet / 285
2.2. Wola społeczności jako legitymizacja rządzących / 292
2.3. Rola prawa jako źródła władzy / 299
2.4. Bóg - najwyższy autorytet ziemskiej potestas / 305
2.5. O obywatelskim nieposłuszeństwie / 311
3. Portrety władcy / 317
3.1. Bóg jako wzorzec do naśladowania / 318
3.2. Porównania naturalne władców / 324
3.3. Biblijny obraz władających /. 330
3.4. Obraz tyrana w De regno / 333
3.5. O prawdziwy opis życia politycznego / 338
R o z d z i a ł I V
Wpływ nauczania społecznego św. Tomasza na kształtowanie się myśli
społecznej i politycznej w ciągu wieków / 343
1. Polityczna myśl św. Tomasza a nauczanie społeczne Kościoła / 345
1.1. Schyłek średniowiecza i początek nowożytności / 347
1.2. Odnowa tomistyczna i neotomizm / 351
1.3. Współczesne odwołania do myśli św. Tomasza z Akwinu / 356
1.4. Myśl św. Tomasza w nauczaniu Jana Pawła II / 361
2. Wpływ myśli św. Tomasza na doktryny społeczne i polityczne / 365
2.1. Problematyka recepcji myśli filozoficznej i teologicznej św. Tomasza / 365
2.2. Filozofia społeczna i polityczna okresu renesansu i czasy późniejsze -
interpretacje absolutyzujące władzę / 374
2.3. U źródeł demokracji / 381
2.4. Inspiracje dla współczesnej filozofii społecznej i politycznej / 383
3. De regno jako przyczynek do rozważań teologii życia społecznego i politycznego /
390
3.1. Sakralizacja władzy doczesnej / 391
3.2. W obronie prawa naturalnego / 401
3.3. Teologiczne uzasadnienie demokracji / 404
3.4. Współczesne telogiczne próby odczytania społecznej myśli Akwinaty / 410
Zakończenie / 417
Bibliografia / 423
Political Theology of Saint Thomas Aquinas. Anthropological and éthical interpretation
of the Treaty De regno. Summary / 443
La teología política de Tomás de Aquino. La interpretación
antropológico-etica del tratado De regno. Resumen / 449
454 strony, Format: 15.5x23.0cm, oprawa miękka
