Zdobywcy północnego Atlantyku
Popularna wiedza o średniowiecznych dziejach Europy Północnej ogranicza się do
dosyć standardowych wyobrażeń o bohaterskich i okrutnych uczestnikach wypraw
wikińskich, którzy przez dwa i pół stulecia terroryzowali znaczne połacie kontynentu.
Mniej znanym epizodem tego okresu jest odkrycie i skolonizowanie wysp położonych między
Europą a Ameryką Północną.
Na tym właśnie koncentruje się ta książka. Stanowi ona próbę skonfrontowania
bogactwa informacji historycznych, utrwalonych w sagach i kronikach średniowiecznych, z
przyrastającymi wciąż świadectwami archeologicznymi. To właśnie wyniki wykopalisk
wpłynęły na zmianę obrazu pierwszej transoceanicznej ekspansji Europejczyków.
Romantyczna wizja dobrze zorganizowanego poszerzenia na zachód obszaru cywilizacji
skandynawskiej ustępuje miejsca interpretacji wskazującej na znaczną rolę
przypadkowości i na wieloetniczność „kolonizatorów”.
Książkę rozpoczyna wprowadzenie do historii średniowiecznej Skandynawii i
antropologiczna wizja tamtejszego systemu społeczno-gospodarczego. Następnie
zaprezentowano podstawowe informacje o zasiedleniu Wysp Owczych, Islandii, Grenlandii i
Nowej Funlandii. Zasadniczym dzisiaj pytaniem jest „Kim byli ówcześni osadnicy?”.
Okazuje się bowiem, że choć wyspiarskie populacje były zdominowane przez Skandynawów,
to istotny wkład wnieśli też Irlandczycy, Sasi, Samowie, a nawet i Słowianie. Wkład
archeologii w rozważania nad pochodzeniem pierwszych Islandczyków dobrze ilustrują
wyniki badań nad specyficzną architekturą mieszkalną okresu wikińskiego. Jej cechą
szczególną było wykorzystanie darni jako podstawowego budulca.
Znaczną część rozważań poświęcono porównaniu procesów polityczno-kulturowych
zachodzących na początku II tysiąclecia na obszarach położonych na zachodnim
(głównie Norwegia) i na wschodnim (głównie Grenlandia) obrzeżu północnego
Atlantyku. Ostatni rozdział zawiera analizę przyczyn zagłady pierwszej europejskiej
forpoczty zaatlantyckiej, czyli dwóch enklaw kolonii grenlandzkiej. Splot czynników
klimatycznych i kulturowych tłumaczy fiasko tej pierwszej próby przyłączenia Ameryki
do Europy, która o 500 lat wyprzedziła wyprawę Krzysztofa Kolumba…
Wstęp / 7
Rozdział 1. Kontakty transbałtyckie / 13
Rozdział 2. Skandynawia na przełomie tysiącleci / 27
Polityka i gospodarka okresu przedpaństwowego / 28
Wczesne państwa skandynawskie / 37
Rozdział 3.Kolonizacja wysp północnego Atlantyku / 59
Wyspy Owcze / 63
Islandia / 69
Grenlandia / 96
Winlandia / 108
Rozdział 4. Kim byli osadnicy? / 113
Rozdział 5. Architektura darniowa / 131
Północnoatlantycka tradycja budowlana / 131
Zagadka prostokątnych połziemianek / 149
Rozdział 6. Początek II tysiąclecia na wschodzie regionu
północnoatlantyckiego / 167
Nowe struktury władzy / 176
Zmiany gospodarcze / 185
Wyzwanie ideologiczne / 190
Własność ziemi i zmiany struktury społecznej / 196
Stosunki etniczne / 203
Rozdział 7. Początek II tysiąclecia na zachodzie regionu
północnoatlantyckiego / 209
Sagi "Grenlandzkie" / 209
Saga o Egilu i Saga o Njállu / 237
Alternatywna adaptacja środowiskowa - kultury paleoeskimoskie / 242
Rozdział 8. Kryzys i zagłada kolonii grenlandzkiej / 247
Zakończenie / 271
Bibliografia / 275
Summary / 297
Spis ilustracji / 305
Indeks osobowy / 307
336 stron, Format: 158 x 226 mm, oprawa twarda