Kultura wobec postępu i modernizacji
Rosja i Iran w perspektywie porównawczej
Książka jest pracą pionierską, po raz pierwszy bowiem podjęto próbę porównania
związanych z postępem i modernizacją zjawisk zachodzących w tych dwóch, na pierwszy
rzut oka, obcych sobie kulturowo i historycznie krajach. Teza, którą Autorka z
powodzeniem udowadnia, brzmi:„modele kultury rosyjskiej i irańskiej wykazują
podobieństwa typologiczne, a reakcja obydwu kultur na zderzenie z modernizacją jest
determinowana przez wewnętrzne mechanizmy rozwoju i ochrony tożsamości kulturowej w
dużo większym stopniu niż przez czynniki zewnętrzne". Niezwykle ciekawe dla
filologów, a także dla kulturoznawców są tu refleksje Autorki nad znaczeniami słów,
używanych przez grupy kulturotwórcze, refleksje na temat istoty języka i jego miejsca w
systemie kultury, a także konstatacja, iż zetknięcie się kultur rosyjskiej i
irańskiej z modernizacją zainicjowało zmiany w sferze wyobrażeń na temat
rzeczywistości.
Z recenzji dr hab. Kingi Maciuszak, prof. UJ
Zarówno cel badań, jak i podporządkowane mu zadania badawcze wskazują na oryginalne
i twórcze podejście do podjętej w rozprawie problematyki. Oryginalne jej ujęcie
zostało dodatkowo wyeksponowane poprzez wprowadzenie perspektywy „przekładu
kultur" - przejmowania znaków i związanych z nimi treści określonego obszaru
kulturowego przez inną kulturę oraz związane z tego typu transgresją problemy. Ze
względu na złożoność poruszanej w pracy problematyki, cel badawczy oraz wynikające z
niego zadania Autorka posłużyła się kryteriami semiotyki oraz antropologii kulturowej
i aksjologicznej, które osadziła na gruncie historii kultury.
Z recenzji prof. dr hab. Anny Raźny
Wprowadzenie
Problematyka badawcza 11
Etymologia i semantyka pojęć: postęp, modernizacja. Proponowane ujęcia badawcze
30
C z ę ś ć I. METODOLOGIA BADAŃ. TEZY I USTALENIA WSTĘPNE
Rozdział I. Kultura jako semiosfera
1.1.1. Mechanizmy rozwoju kultury w świetle łotmanowskiej koncepcji semiosfery 51
1.1.2. Grupy kulturotwórcze – charakterystyka. Uczenie się kultury a systemy
kształcenia 68
Rozdział II. Język w kulturze – kultura jako język
1.2.1. Kultura – język – rzeczywistość. Językowy obraz świata 107
1.2.2. Rosyjscy i irańscy reformatorzy języka wobec wyzwań swoich czasów 123
C z ę ś ć II. MODERNIZACJA W ROSJI
Rozdział I. Od Piotra I do dekabryzmu. Dwa oblicza postępu
2.1.1. Modernizacyjny projekt państwa Piotra Wielkiego na tle wcześniejszych wzorców
władcy i władzy 167
2.1.2. Dekabryzm. Nowa wizja relacji jednostka – władza w świetle semantyki słów:
wolność, postęp, obywatel, oświecenie, służba, ojczyzna 198
Rozdział II. Tożsamość kultury w perspektywie zmagań „rodzimego” z
„obcym”. Dylemat Rosja – Zachód
2.2.1. Rosyjscy okcydentaliści jako kontynuacja i transformacja dekabryzmu. Problem
indywidualizacji 219
2.2.2. Słowianofi lstwo. Symbole tożsamości grupowej 241
Rozdział III. Narastanie informacyjności systemu – ku eksplozji
2.3.1. „Lud” – cel czy narzędzie? Semantyka słowa w ujęciu inteligencji 257
2.3.2. Imperium i jego misja w monadycznych koncepcjach Mikołaja Danilewskiego i
Konstantego Leontjewa. Zapowiedź zamknięcia się systemu kultury 272
Rozdział IV. Rewolucja jako eksplozja znaczeń. Podstawy nowego metatekstu
kultury
2.4.1. Istota i znaczenie rewolucji w wybranych tekstach publicystycznych i literackich
epoki. Źródła nihilizmu 289
2.4.2. Rewolucja kulturalna i tworzenie nowego metatekstu kultury 305
C z ę ś ć III. MODERNIZACJA W IRANIE
Rozdział I. Iran Kadżarów. Od rewolucji odgórnej do rewolucji konstytucyjnej
3.1.1. Przedislamskie oraz islamskie wzorce władcy i władzy 321
3.1.2. Semantyka słów: postęp, prawo, wolność, humanizm, naród w pismach Mirzy
Malkom-chana, Mirzy Jusufa Mostaszara Tabriziego i kontynuatorów
3.1.3. Duchowieństwo wobec idei postępu. Sejjed Dżamal ad-Din Afqani i szejch Fazlallah
Nuri 382
3.1.4. Treść pierwszej irańskiej Konstytucji. Duchowieństwo a świecka inteligencja
– wynik walki o dominację 402
Rozdział II. Rekonfiguracja kultury. Iran pod panowaniem Rezy Szacha Pahlawiego
3.2.1. Opozycja doulat – mellat. Spuścizna okresu maszrute na tle wyzwań epoki
modernizacji-westernizacji 419
3.2.2. Irański „Piotr Wielki” – reformy Rezy Szacha Pahlawiego 435
Rozdział III. Panowanie Mohammada Rezy (1945–1979). Narastanie sprzeczności w
obrębie semiosfery
3.3.1. Modernizacyjny projekt kultury Mohammada Rezy Pahlawiego 448
3.3.2. Tożsamość ideowa irańskiej inteligencji. Poszukiwanie i konceptualizacja
granicy „swojego” i „obcego” 459
Rozdział IV. Porewolucyjny ład świata Irańczyków. Nowy metatekst kultury
3.4.1. Ruhollah Musawi Chomeini jako spadkobierca tradycyjnego systemu modelującego
477
3.4.2. Rewolucja kulturalna i tworzenie nowego metatekstu kultury. Idea szahadatu
491
C z ę ś ć IV. PERSPEKTYWA PORÓWNAWCZA. PRÓBA PODSUMOWANIA
4.1. Dekabryzm w Rosji i maszrute w Iranie – ustalenie „warunków konfrontacji”
507
4.2. Wzrost ku samookreśleniu. Rosja epoki Mikołaja I i Iran pod rządami Rezy Szacha
Pahlawiego 512
4.3. Dezintegracja kultury. Między utopią futurystyczną a retrospektywną 515
4.4. Rewolucje jako „eksplozje”. Odpowiedź kultury na wyzwanie postępu i
modernizacji 516
Zakończenie 519
Bibliografia 527
592 stron, Format: 16.5x23.5cm, oprawa miękka
