Relacje społeczne i role społeczne to ostatnia, niedokończona przez
Floriana Znanieckiego za życia praca.
Zebrany maszynopis jest pełen zapowiedzi przyszłych analiz, które wskazują
kierunek myślenia uczonego i jego zamysł zintegrowania wiedzy na gruncie teorii
systemów społecznych. Dokonując porównawczej analizy kolejnych, coraz bardziej
złożonych systemów, Znaniecki przechodzi od relacji społecznych do teorii ról
społecznych, zaskakując bogactwem historycznych i antropologicznych przykładów.
„Czym jest socjologia? Oto pytanie, które od dawna
zadaje wielu: przedstawiciele nauk ścisłych oraz humanistycznych niebędący
socjologami; przywódcy religijni, polityczni, wojskowi i gospodarczy, którzy
zastanawiają się, czy z ich punktu widzenia socjologia może być przydatna, czy raczej
szkodliwa; wreszcie studenci próbujący zdecydować, czy warto uczęszczać na kursy
socjologii. Sami socjologowie nie są w stanie udzielić nań jednogłośnej odpowiedzi.
Zgadzają się oni w pewnym stopniu co do tego, czym socjologia jest lub powinna być,
jednak w odniesieniu do innych zagadnień ich zdania są różne. Przyjrzymy się
kwestiom, w których są zgodni, odnotujemy główne rozbieżności w ich opiniach,
następnie zaś postaramy się odkryć, czy rozbieżności te da się pogodzić i w jaki
sposób to uczynić”.
(z tekstu)
Florian Znaniecki
(1882–1958); filozof i socjolog; jeden z głównych przedstawicieli tzw. socjologii
humanistycznej.
W latach 1917–1919 wykładowca uniwersytetu w Chicago; w latach 1920–1939 profesor
uniwersytetu w Poznaniu, 1940–1950 — wykładowca University of Illinois w Urbana. W
latach 1953–1954 przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego.
Założyciel Instytutu Socjologii w Poznaniu (1921) i czasopisma „Przegląd
Socjologiczny” (1930).
Znaniecki wysunął postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego lub
potencjalnego przedmiotu czyichś czynności (zasada tzw. współczynnika
humanistycznego). Zgodnie z tym postulatem socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość
„oczyma jej uczestników”, a nie „absolutnego obserwatora”. Jako jeden z
pierwszych zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych.
Autor prac teoretycznych i metodologicznych z zakresu humanistyki, zwłaszcza socjologii,
ważnych opracowań z socjologii wychowania i socjologii nauki. Prace: Wstęp do
socjologii (1922), Socjologia wychowania (t. 1–2 1928–30), Miasto w świadomości jego
obywateli (1931), Metoda socjologii (1934), Ludzie teraźniejsi a cywilizacja
przyszłości (1935), Social Actions (1936), Nauki o kulturze (1952, wydanie polskie
1971), Współczesne narody (1952, wydanie polskie 1990), Społeczne role uczonych (polski
wybór 1984), Pisma filozoficzne (t. 1–2 1987–91), Prawa psychologii społecznej.
Międzynarodową sławę przyniosła mu pisana wspólnie z Williamem I. Thomasem praca
Chłop polski w Europie i Ameryce (wspólnie z W.I. Thomasem, t. 1–5 1918–20, wydanie
polskie 1976), w której jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania
dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki.
Spis treści:
Przedmowa do wydania polskiego (Elżbieta Hałas)
Od Wydawcy
Florian Znaniecki i jego życie (Helena Znaniecka Łopata)
Wybrane dzieła Floriana Znanieckiego
[Część pierwsza. Zakres socjologii]
Rozdział 1. Czym jest socjologia?
1.Zbieżności i rozbieżności stanowisk wśród socjologów
2.Socjologia jako nauka o społeczeństwie
3.Czy społeczeństwa pojmowane zgodnie z definicją dziewiętnastowiecznych socjologów i
ich następców poddają się klasyfikacji?
4.Socjologia jako nauka o człowieku
5.Socjologia jako nauka o interakcjach społecznych
6.Współdziałanie społeczne a systemy społeczne
Rozdział 2. Pola badań socjologicznych
1.Koncepcja pola badań
2.Miejsca zbiorowych spotkań
3.Habitaty społeczności
4.Miasta jako pola badań
5.Regiony metropolii
6.Świat współczesny jako pole badań
Rozdział 3. Humanistyczne a naturalistyczne podejście do pól socjologii
1.Naturalistyczne założenia wyjściowe w badaniach ludzkich zbiorowości
2.Dane przestrzenne jako wartości ludzkie
3.Podejście humanistyczne do populacji
4.Humanistyczne przedefiniowanie potrzeb ludzkich
5.Przedefiniowanie procesu zaspokajania potrzeb
6.Humanistyczne przedefiniowanie technik materialnych
7.Podsumowanie i wnioski
[Część druga. Relacje społeczne]
Rozdział 4. Studia nad relacjami społecznymi w społecznościach
1.Wstęp
2.Wielość i zróżnicowanie działań oraz reakcji społecznych w obrębie
społeczności
3.Poszukiwanie wybranych relacji społecznych w obrębie społeczności
4.Wpływ konfliktów społecznych na relacje społeczne
5.Generalizacje socjologiczne dotyczące relacji społecznych
6.Teoria zależności relacji społecznych od czynników psychologicznych
7.Teoria zależności relacji międzyjednostkowych od środowiska społecznego
8.Teoria zależności relacji społecznych od całokształtu kultury
9.Wnioski
Rozdział 5. Relacje matka-dziecko
1.Socjologiczne znaczenie relacji matka-dziecko
2.Różne koncepcje macierzyństwa
3.Odrzucenie dziecka przez biologiczną matkę
4.Akceptacja dziecka przez matkę
5.Obowiązki matki w odniesieniu do ciała dziecka
6.Obowiązek matki, aby uczynić dziecko świadomym partnerem w ich relacji
7.Obowiązki w dziedzinie kierowania procesem wychowania
8.Obowiązki dziecka względem matki
9.Obowiązek wdzięczności
10.Powierzanie wybranych matczynych obowiązków innym
Rozdział 6. Relacje braterskie
1.Więzi społeczne między rodzeństwem
2.Tworzenie oraz poszerzanie relacji między braćmi
3.Dobrowolne tworzenie relacji podobnych do braterstwa
4.Braterski obowiązek sympatetycznego rozumienia
5.Wzajemna pomoc w formie darów
6.Wzajemna pomoc poprzez czynne usługi
7.Współpraca
Rozdział 7. Relacje małżeńskie i erotyczne
1.Różnice między relacjami małżeńskimi a erotycznymi
2.Wspólny cel relacji małżeńskich
3.Wybór partnerów małżeńskich
4.Zaślubiny
5.Wzajemne obowiązki męża i żony
6.Wybór partnerów w relacjach erotycznych
7.Wzajemne obowiązki kochanków
8.Rozszerzenie ideałów erotycznych na relacje małżeńskie
Rozdział 8. Uprzejme relacje towarzyskie
1.Wspólna przyjemność jako cel uprzejmych relacji towarzyskich
2.Uprzejme relacje towarzyskie na dworach książęcych
3.Relacje między mężami stanu a gośćmi
4.Swobodne uprzejme relacje towarzyskie wśród szlachty
5.Upowszechnienie się uprzejmych relacji towarzyskich wśród kapitalistów i
przedstawicieli poszczególnych profesji
6.Wartość osobista jako kryterium w wyborze partnerów uprzejmych relacji towarzyskich
7.Obowiązki partnerów w uprzejmych relacjach towarzyskich
Rozdział 9. Integracja relacji społecznych
1.Powiązania między relacjami społecznymi
2.Integracja uprzejmych relacji towarzyskich
3.Integracja relacji społecznych między ojcem a jego potomkami
4.Integracja relacji społecznych między dzieckiem a różnymi dorosłymi
5.Inne przykłady zintegrowanych relacji
Rozdział 10. Koncepcja roli społecznej
1.Wspólne wyróżniki zintegrowanych relacji społecznych
2.Uczestnictwo jednostki w rozmaitych systemach relacji społecznych
3.Koncepcja roli
4.Definicja roli społecznej poprzez porównanie z rolą teatralną
5.Rozbieżne koncepcje dotyczące uczestnictwa jednostki w życiu społecznym
Rozdział 11. Osoby
1.Standardy osobistej zdatności
2.Standardy płci i wieku
3.Dziedziczne cechy biologiczne
4.Sztuczne cechy cielesne
5.Dziedziczne cechy psychologiczne
6.Oszacowanie indywidualnych zdolności na podstawie obserwacji wcześniejszych dokonań
7.Akceptacja nowo przybyłych na podstawie rekomendacji cieszących się autorytetem
sędziów
8.Przymusowa akceptacja osób wyznaczonych przez silnych przywódców
Rozdział 12. Kręgi społeczne
1.Zróżnicowanie kręgów społecznych w zależności od cenionych wartości
2.Wielkość kręgów społecznych w obrębie społeczności
3.Ekspansja kręgów społecznych poza obręb społeczności
4.Trwanie kręgów społecznych i ich organizacja
Rozdział 13. Prawa osobiste
1.Socjologiczna koncepcja praw
2.Czy istnieją jakiekolwiek powszechne prawa?
3.Prawo do osobistego prestiżu
4.Symboliczne manifestacje prestiżu
5.Prawo jednostek podrzędnych do uznania ich zasług przez jednostki nadrzędne
6.Prawo do osobistego poważania przez równych sobie
7.Prawo do bezpieczeństwa fizycznego
8.Prawa ekonomiczne
9.Prawo do sympatetycznego rozumienia
10.Prawo do akceptacji autorytatywnych sądów
11.Prawo do egzekwowania posłuszeństwa
12.Prawo do podejmowania nowych działań
Rozdział 14. Funkcje osobiste
1.Koncepcja funkcji osobistej
2.Określone obowiązki względem poszczególnych jednostek
3.Ogólne obowiązki w obrębie szerokich kręgów społecznych
4.Obowiązki jednostki względem własnego kręgu społecznego jako zorganizowanej grupy
społecznej
5.Obowiązki członków zorganizowanych grup względem osób z zewnątrz
6.Obowiązki względem samego siebie
7.Uwzorowane kulturowo działania, poprzez które są wypełniane obowiązki społeczne
8.Klasyfikacja ról społecznych ze względu na ich funkcje
9.Podejście ewolucyjne do historii ról społecznych
Rozdział 15. Role w społecznościach plemiennych
1.Pierwotne zróżnicowanie ról społecznych
2.Role społeczne kobiet jako matek
3.Wyłonienie się niematerialnych ról kobiet
4.Zróżnicowanie ról męskich w społecznościach plemiennych
5.Magiczno-religijne role mężczyzn
6.Techniczne funkcje mężczyzn
7.Funkcje ekonomiczne w społecznościach plemiennych
8.Funkcje moralne
9.Role wojowników
10.Funkcje uregulowane przez wzory estetyczne
11.Jak badać ewolucję historyczną ról społecznych?
Rozdział 16. Role społeczne królów
1.Królowie jako władcy państw
2.Funkcja religijna królów
3.Funkcja militarna królów
4.Funkcja polityczna królów
5.Prawa królów
6.Ewolucja historyczna ról społecznych po uformowaniu się królestw
Rozdział 17. Różnicowanie funkcjonalne ról religijnych
1.Funkcje publiczne kapłanów w stolicach
2.Funkcje prywatne kapłanów
3.Kapłani jako pisarze
4.Kapłani jako nauczyciele
5.Role innowatorów religijnych
6.Role kapłanów jako misjonarzy
Rozdział 18. Różnicowanie ról wojowników
1.Podziały terytorialne
2.Różnicowanie ról społecznych wojowników
3.Specjalizacja wojowników w technikach ofensywnych oraz defensywnych
4.Specjalizacja w zależności od środków transportu
Rozdział 19. Ewolucja ról politycznych
1.Funkcje polityczne króla
2.Ewolucja ról sędziów i prawników
3.Ewolucja ról prawodawców
4.Ewolucja ról administracyjnych
5.Role dyplomatyczne
Indeks nazwisk
498 stron, Format: 12.3x19.3cm, oprawa twarda z obwolutą
