Najczęściej polecany podręcznik metodologii badań psychologicznych!
Omawia strukturę procesu badawczego, dobór prób, modele eksperymentalne
i inne ważne zagadnienia metodologii.
Umożliwia poznanie podstaw konstrukcji testów psychologicznych oraz
interpretacji danych testowych. Zawiera liczne przykłady, schematy, tabele, tablice
statystyczne i psychometryczne, pomagające w lepszym zrozumieniu prezentowanych treści i
zdobyciu uporządkowanej wiedzy.
Książka przeznaczona jest dla studentów psychologii oraz osób prowadzących badania
empiryczne w psychologii, a także pedagogice, socjologii i innych naukach społecznych.
Spis treści:
Wprowadzenie: dlaczego metodologia?
1. Różne rozumienia metodologii
2. Dwa cele nauczania metodologii
2.1. Znajomość bierna
2.2. Znajomość czynna
3. Podstawowa literatura z zakresu metodologii badań psychologicznych i dyscyplin
pokrewnych
CZĘśĆ I. NATURA PROCESU BADAWCZEGO W PSYCHOLOGII
Rozdział 1. Struktura procesu badawczego w psychologii
1. Wprowadzenie
2. Cele poznania naukowego - zewnętrzne i wewnętrzne
3. Schemat poznania naukowego
4. Etapy postępowania badawczego w naukach empirycznych (wg M. Bunge )
5. Struktura procesu badawczego w psychologii (ujęcie własne)
6. Między "odkryciem" a "uzasadnieniem"
7. Podsumowanie
Rozdział 2. Zewnętrzne determinanty procesu badawczego w psychologii -
psychologia a praktyka społeczna
1. Wprowadzenie
2. Między zewnętrznymi a wewnętrznymi uwarunkowaniami procesu badawczego w psychologii
3. Psychologia stosowana czy stosowanie psychologii - jedna, albo wiele psychologii?
4. Psychologia a model tzw. nauk praktycznych
5. Obiec informacji między sferą praktyki społecznej i sferą nauki
6. Podsumowanie
Rozdział 3. Wewnętrzne determinanty procesu badawczego (I) - wpływ
świadomości metodologicznej na rezultaty procesu badawczego
1. Wprowadzenie
2. Trafność badania psychologicznego
2.1. Trafność wewnętrzna
2.2. Trafność zewnętrzna
3. Proces badawczy w kontekście świadomości metodologicznej
4. Poza kontekstem świadomości metodologicznej
5. Podsumowanie
Rozdział 4. Wewnętrzne determinanty procesu badawczego (II) - badanie
psychologiczne jako interakcja: "badaczosoba badana"
1. Wprowadzenie
2. Osobliwości badania psychologicznego (wg S. Rosenzweiga)
3. Nastawienia badacza na potwierdzenie hipotezy badawczej - efekty oczekiwań
interpersonalnych badacza OIB (wg R. B. Rosenthala)
3.1. Pojęcie efektu oczekiwań interpersonalnych badacza OIB - efekt Golema i efekt
Galatei
3.2. Czynniki kształtujące OIB
3.3. Rosenthala teoria czterech czynników pośredniczących w powstawaniu OIB
3.4. Zapobieganie występowaniu efektu OIB
4. Postrzeganie przez osobę badaną sytuacji badawczej
4.1. Status motywacyjny osoby badanej, SM
4.2. Koncepcja wskazówek sugerujących osobie badanej treść hipotezy badawczej WSH (wg
M. T. Orne )
4.2.1. Charakterystyka zmiennych WSH
4.2.2. Trzy procedury kontroli WSH
4.2.2.1. Badanie posteksperymentalne
4.2.2.2. Niby-eksperyment
4.2.2.3. Symulacja eksperymentalna
4.2.3. Nowe plany eksperymentalne do badania efektów WSH
4.3. Koncepcja lęku osoby badanej przed oceną wystawianą przez badacza, LPO (wg M. J.
Rosenberga)
4.3.1. LPO jako zmienna pośrednicząca
4.3.2. Dwie metody badania wpływu LPO na wyniki badania psychologicznego
4.3.2.1. Metoda powtórnego przeprowadzenia badania wg zmienionego scenariusza
4.3.2.2. Metoda manipulowania pobudzeniem emocjonalnym
4.3.3. Czynniki wyzwalające u osób badanych LPO
4.4. Czy osoba badana nastawiona jest na współpracę z badaczem?
4.5. Oczekiwania interpersonalne osoby badanej formułowane pod adresem badacza, OIOB
5. Powiązania między zmiennymi kontekstu psychologicznego badania psychologicznego
6. Podsumowanie
Rozdział 5. Etyczne problemy psychologii (I) - między kodeksem etycznym a
laboratorium
1. Wprowadzenie
2. Szczególnie etycznie wątpliwe aspekty działalności badawczej psychologa
2.1. Okłamywanie osób badanych
2.2. Narażanie osób badanych na cierpienie, wstyd, lęk przed oceną oraz zaniżaniu ich
samooceny
2.3. Psycholog (wykładowca i egzaminator) a student w roli osoby badanej
3. Informowanie społeczności uczonych o uzyskanych rezultatach badawczych
3.1. Ukrywanie niedoskonałości warsztatowych
3.2. Kłopoty z trafnością zewnętrzną
3.3. Nastawienie na potwierdzaniu hipotez - "pomaganie" hipotezom
3.4. Intersubiektywna kontrolowalność rezultatu badawczego - problem repetycji badań
psychologicznych
4. Podsumowanie
Rozdział 6. Etyczne problemy psychologii (II) - między kodeksem etycznym a
praktyką społeczną
1. Wprowadzenie
2. Rezultat badawczy jako podstawa praktycznego działania
3. Psycholog jako nauczyciel i mistrz - jedność badania i nauczania
4. Testy psychologiczne w rękach psychologa
4.1. Test psychologiczne i jego użytkownik
4.2. Adaptacja obcego testu
4.3. Intencja twórcy testu a zakres jego rzeczywistych zastosowań
4.4. Prawa osoby badanej
4.5. Uwagi końcowe
5. Podsumowanie
CZĘśĆ II. ZMIENNE - PROBLEMY - HIPOTEZY
Rozdział 7. Zmienne i ich operacjonalizacja
1. Wprowadzenie
2. Pojęcie zmiennej
3. Konstrukcja mnogościowa zmiennej ilościowej
4. S. S. Stevensa klasyfikacja zmiennych: nominalne, porządkowe, interwałowe i ilorazowe
5. Zmienne - zależne i niezależne. Klasyfikacja zmiennych
6. Zasady wprowadzania terminów teoretycznych do nauk empirycznych (wg J. Kmity)
7. Wskaźniki
7.1. Pojęcie wskaźnika - wskaźniki rzeczowe i definicyjne
7.2. Klasyfikacja wskaźników (wg S. Nowaka)
7.3. Noc rozdzielcza wskaźników empirycznych
8. Wyniki uzyskane na skalach narzędzi pomiarowych jako wskaźniki zmiennych
ilościowych
8.1. Założenia dotyczące natury narzędzia pomiarowego Đ
8.2. Pojęcie funkcji operacyjnej
8.3. Pojęcie idealnego narzędzia Đid
9. Nowe ujęcie problemu operacjonalizacji zmiennych psychologicznych (wg E. Hornowskiej)
9.1. Istota procedury operacjonalizacji
9.1.1. Czynnik - wielkość - zmienna
9.1.2. Podstawowe założenia
9.2. Etapy procedury operacjonalizacji
9.2.1. Rekonstrukcja czynnika teoretycznego: konstrukcja wielkości
9.2.2. Konceptualizacja wielkości, dobieranie wskaźników, konstruowanie zmiennej
9.2.3. Dobór narzędzia pomiarowego i pomiar zmiennej
9.3. Analiza przykładu
10. Podsumowanie
Rozdział 8. Problemy badawcze i hipotezy badawcze
1. Wprowadzenie
2. Problem badawczy jako pytanie - cechy dobrze sformułowanego problemu badawczego
2.1. Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia
2.2. N. Belnapa klasyfikacja pytań
3. Klasyfikacja problemów badawczych
4. Hipoteza jako odpowiedź na pytanie badawcze - cechy dobrze sformułowanej hipotezy
5. Klasyfikacja hipotez badawczych
6. Podsumowanie
CZĘśĆ III. W STRONĘ METOD STATYSTYCZNYCH
Rozdział 9. Próba
1. Wprowadzenie
2. Dlaczego próba złożona z ochotników jest stronnicza?
3. Próba kwotowa
4. Próba losowa
4.1. Pojęcie operatu losowania i mechanizmu losowania
4.2. Jak posługiwać się tablicami liczb losowych
4.3. Odmiany schematów losowania próby
4.3.1. Losowanie nieograniczone indywidualne
4.3.2. Losowanie systematyczne indywidualne
4.3.3. Losowanie warstwowe
4.3.4. Losowanie grupowe
4.3.5. Losowanie wielostopniowe
4.4. Testowanie losowości próby
4.5. Wyznaczanie niezbędnej wielkości próby - przykład ze schematem losowania
nieograniczonego indywidualnego
5. Podsumowanie
Rozdział 10. Miary siły związku miedzy zmiennymi - wybrane zagadnienia
1. Wprowadzenie
2. Związek liniowy versus związek krzywoliniowy
3. Metoda oceny "liniowości" i "odchylenia od liniowości" związku
dwóch zmiennych
4. Wybór optymalnej miary siły związku między zmiennymi
5. Podsumowanie
Rozdział 11. Testy istotności różnic - wybrane zagadnienia
1. Wprowadzenie
2. Warunki poprawnego stosowania testów istotności różnic w badaniach empirycznych
2.1. Respektowanie zasady randomizacji
2.2. Grupy (dane) niezależne versus grupy (dane) zależne
2.3. Respektowanie założenia o rozkładzie zmiennej zależnej w populacji
2.4. Problem homogeniczności (jednorodności) porównywanych grup
2.5. Skala pomiarowa zmiennej zależnej
2.6. Liczba porównywanych grup
2.7. Duże N versus małe N
3. Wybór optymalnego testu statystycznego - grupy (dane) niezależne
3.1. Najbardziej rozpowszechnione testy statystyczne w praktyce badawczej psychologów
3.2. Algorytm wyboru optymalnego testu
4. Wybór optymalnego testu statystycznego - grupy (dane) zależne
4.1. Najbardziej rozpowszechnione testy statystyczne w praktyce badawczej psychologów
4.2. Algorytm wyboru optymalnego testu
5. Podsumowanie
CZĘśĆ IV. MODELE SPRAWDZANIA HIPOTEZ
Rozdział 12. Model eksperymentalny (E)
1. Wprowadzenie
2. Charakterystyka modelu eksperymentalnego (E)
2.1. Model eksperymentalny (E) a model quasi-eksperymentalny (qE)
2.2. Pojęcie kontroli zmiennych niezależnych
2.2.1. Dwie metody kontroli zmiennych niezależnych stosowane w planach
jednozmiennowych,dwuwartościowych ("0-1")
2.3. Znaczenie randomizacji
2.4. Rola instrukcji maskujących cel eksperymentu w psychologii ("decepcja")
2.5. Realizm życiowy i realizm psychologiczny
3. Pojęcie planu eksperymentalnego i quasi-eksperymentalnego
4. Trafność planu eksperymentalnego i czynniki ją zakłócające
4.1. Trafność wewnętrzna i czynniki ją zakłócające
4.2. Trafność zewnętrzna i czynniki ją zakłócające
4.3. Statystyczny kontekst trafności
4.4. Odniesienie do teorii
5. Odmiany planów eksperymentalnych
5.1. Plany jedno-jednozmiennowe, dwuwartościowe ("0-1")
5.1.1. Plan 1. - z grupą kontrolną, z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej
zależnej
5.1.2. Plan 2. - z grupą kontrolną, bez pomiaru początkowego zmiennej zależnej
5.1.3. Plan 3. - z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej w różnych
grupach
5.1.4. Plan 4. - czterogrupowy, Solomona
5.1.5. Plan 5. - trzygrupowy, z podwojonym pomiarem początkowym i jednym pomiarem
końcowym zmiennej zależnej
5.1.6. Plan 6. - czterogrupowy, z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej na
różnych grupach
5.2. Ograniczenia planów "0-1"
5.3. Plany jedno-wielozmiennowe, wielowartościowe - kilka uwag wprowadzających
6. Ocena istotności zmiennych niezależnych w modelu eksperymentalnym
6.1. Poziom istotności statystycznej a faktyczna istotność zmiennej X
(postępowania eksperymentalnego) dla danej zmiennej zależnej Y
6.1.1. Jak liczne powinny być grupy: eksperymentalna i kontrolna? Duża próba versus
mała próba
6.1.2. Nastawienie na kontrolę błędu I lub II rodzaju
6.2. Wskaźniki istotności zmiennej X (postępowania eksperymentalnego)
7. Podsumowanie
Rozdział 13. Model wielokrotnej regresji (MR)
1. Wprowadzenie - model analizy wariancji (ANOVA) a model wielokrotnej regresji (MR)
2. Zmienne (niezależne) ilościowe w liniowym modelu MR
2.1. Podstawowe odmiany MR
2.1.1. Model liniowy: jedno-jednozmiennowy
2.1.2. Model liniowy: jedno-wielozmiennowy
2.2. Wprowadzenie interakcji zmiennych ilościowych do modelu MR
3. Zmienne jakościowe w modelu MR - konstruowanie zmiennych instrumentalnych
3.1. Jedna zmienna dwukategorialna - analiza przykładu: test t, test F, współczynnik
korelacji r
3.2. Jedna zmienna wielokategorialna
3.2.1. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania zero-jedynkowego
3.2.2. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania quasi-eksperymentalnego
3.2.3. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania ortogonalnego
3.3. Dwie zmienne wielokategorialne - zagadnienie interakcji miedzy zmiennymi
jakościowymi
3.3.1. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania ortogonalnego
3.3.2. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania quasi-eksperymentalnego
3.3.3. Interakcja między zmiennymi jakościowymi a kodowanie zero-jedynkowe
3.4. Kodowanie interakcji wielu zmiennych jakościowych
4. Ustalenie porządku istotnościowego w obrębie zmiennych niezależnych wprowadzonych
do modelu MR
5. Podsumowanie
Rozdział 14. Model ex post facto (EPF)
1. Wprowadzenie
2. Model eksperymentalny a model EPF
3. Dwie odmiany modelu EPF
3.1. Odmiana eksploracyjna (EPF-E)
3.2. Odmiana konfirmacyjna (EPF-K)
4. Zbieranie i opracowywanie danych empirycznych pochodzących z wywiadów
4.1. Opracowanie schematu zbierania danych za pomocą wywiadu
4.2. Przeszkolenie osób prowadzących wywiady oraz sędziów kompetentnych
4.3. Przygotowanie skal szacunkowych i ich akceptowanie przez badacza
5. Ocena istotności zmiennych w modelu EPF
6. Wady i zalety modelu EPF
7. Podsumowanie
CZĘŚĆ V. PODSTAWY KONSTRUKCJI TESTÓW PSYCHOLOGICZNYCH I INTERPRETACJI
ILOśCIOWEJ DANYCH TESTOWYCH
Rozdział 15. Rzetelność i błąd standardowy pomiaru
1. Wprowadzenie
2. Założenia klasycznej teorii testów psychologicznych
3. Odmiany błędu standardowego
3.1. Błąd pomiaru wyniku otrzymanego
3.2. Błąd estymacji wyniku prawdziwego
3.3. Błąd pomiaru wyniku prawdziwego
3.4. Błąd prognozy
3.5. Błąd zastąpienia
3.6. Analiza porównawcza błędów
3.7. Punktowa i przedziałowa estymacja wyniku prawdziwego
4. Sześć empirycznych metod estymacji rzetelności testu psychologicznego
5. Metody oparte na porównaniu dwukrotnego badania tym samym testem
6. Metody oparte na porównaniu form alternatywnych (równoległych) testu
7. Metody oparte na porównaniu części (np. połówek) tego samego testu
8. Metody oparte na analizie właściwości statystycznych pozycji testowych
8.1. Wzory K-R 20 i K-R 21 Kudera i Richardsona
8.2. Wzór Cronbacha
8.3. Podejście Hoyta
8.4. Podejście Lorda i Novicka oraz Cronbacha, Gleser, Nandy i Rajaratnama
8.5. Podejście Winera
8.6. Podejście Brzezińskiego
8.6.1. Uwagi krytyczne o dotychczasowych ujęciach problemu rzetelności testu
8.6.2. Wskaźnik DT
9. Metody oparte na analizie związku pozycji testowych z ogólnym wynikiem testu
9.1. Wzór Spearmana-Browna
9.2. Wzór Gulliksena
10. Metody oparte na badaniu stopnia zgodności sędziów kompetentnych (współczynnik
W-Kendalla)
11. Podsumowanie
Rozdział 16. Moc dyskryminacyjna pozycji testowych
1. Wprowadzenie
2. Trzy wskaźniki mocy dyskryminacyjnej pozycji testowych
2.1. Współczynnik korelacji punktowo-czteropolowej - korzystanie z tablic Jurgensena
2.2. Współczynnik korelacji punktowo-dwuseryjnej
2.3. Współczynnik korelacji dwuseryjnej - korzystanie z tablic Flanagana (metoda dolnych
i górnych 27 % próby)
2.4. Sprowadzanie pozycji wielokategorialnej do postaci dwukategorialnej (metoda
Edwardsa-Kilpatricka)
3. Podsumowanie
Rozdział 17. Trafność
1. Wprowadzenie
2. Cztery aspekty trafności
2.1. Trafność kryterialna
2.2. Trafność treściowa (wewnętrzna)
3. Trafność teoretyczna (wg L. J. Cronbacha i P. E. Meehla)
4. Aspekt zbieżny (konwergentny) i różnicowy (dyskryminatywny) trafności - analiza
macierzy "wielu cech - wielu metod" D. T. Campbella i D. W. Fiskego
4.1. Aspekt zbieżny i aspekt różnicowy trafności
4.2. Metoda "klasyczna" analizy macierzy WCWM
4.3. Wykorzystanie wielowymiarowych modeli statystycznych do analizy macierzy WCWM
5. Badanie trafności z wykorzystaniem modelu analizy czynnikowej (tzw. trafność
czynnikowa)
6. Podsumowanie
Rozdział 18. Standaryzacja - obiektywność - normalizacja
1. Wprowadzenie
2. Standaryzacja i obiektywność testu
3. Skale standardowe oparte na modelu rozkładu normalnego
3.1. Skala tenowa (T)
3.2. Skala stenowa
4. Porównanie skal standardowych
5. Podsumowanie
Rozdział 19. Analiza profilów psychometrycznych - porównania intraindywidualne
i interindywidualne
1. Wprowadzenie
2. Analiza intraprofilowa
2.1. Wykaz stosowanych oznaczeń i wzorów pomocniczych
2.2. Wykreślenie profilu otrzymanego (P) oraz profilu górnych (P-g) i profilu dolnych
(P-d) granic przedziałów ufności
2.3. Analiza dyspersji profilu - wskaźnik: G-D
2.4. Analiza odchyleń wyników poszczególnych testów (Ti) od średniego profilu (P-) -
wskaźnik: Ti - P -
2.4.1. średnia obliczona z uwzględnieniem testu Ti
2.4.2. średnia obliczona bez uwzględnienia testu Ti
2.5. Ocena istotności różnic wyników dwóch testów: Ti i Tj - wskaźnik: d(Ti - Tj)
3. Analiza interprofilowa
2.6. Współczynnik G-Holleya i Guilforda - testy dychotomiczne ("0, 1")
2.7. Współczynnik GT-Vegeliusa - testy trychotomiczne ("-1, 0 ,+1")
2.8. Współczynnik rBP-Vegeliusa dla testów o wynikach wyrażonych na skali
dwubiegunowej
2.9. Wykorzystanie współczynnika korelacji rangowej (rS-Spearmana lub rK-Kendalla) dla
testów wielopunktowych
2.10. Współczynnik rC-Cohena dla wyników testowych wyrażonych na skalach standardowych
2.10.1. Wyniki testowe wyrażone na jednolitej skali standardowej
2.10.2. Wyniki testowe wyrażone na różnych skalach standardowych
4. Podsumowanie
Rozdział 20. Problemy adaptacji kulturowej testów
1. Wprowadzenie
2. Czy testy psychologiczne powstałe w warunkach innej kultury powinny być poddane
adaptacji kulturowej?
2.1. Dystynkcja: emic - etic
2.2. Czy możliwe jest skonstruowanie testu neutralnego kulturowo - problem testów:
culture-free, culturefair oraz culture-reduced
2.3. Znaczenie back translation
2.4. Transkrypcja - translacja - trawestacja - parafraza - rekonstrukcja
3. Sprawdzanie równoważności testów (wg R. Ł. Drwala)
4. Konteksty adaptacji kulturowej testów
4.1. Kontekst teorii psychologicznej
4.2. Kontekst psychometryczny
4.3. Kontekst celu
4.4. Kontekst doświadczenia kulturowego osoby badanej
4.5. Kontekst świadomości społecznej
4.6. Kontekst kwalifikacji zawodowych użytkownika testu
4.7. Kontekst użycia
5. Podsumowanie
Podziękowania
Nota bibliograficzna
Dodatek A. Jak pisać raport z badań psychologicznych?
Dodatek B. Tablice statystyczne i psychometryczne
Tablica 1. Liczby losowe
Tablica 2. Dystrybuanta rozkładu normalnego
Tablica 3. Wartości krytyczne rozkładu t Studenta
Tablica 4. Wartości krytyczne rozkładu X2
Tablica 5. Wartości krytyczne rozkładu F Snedecora
Tablica 6a. Wartości krytyczne statystyki k\' testu serii Walda-Wolfowitza
Tablica 6b. Wartości krytyczne statystyka k\'\' testu serii Walda-Wolfowitza
Tablica 7. Wartości z odpowiadające danym wartościom r
Tablica 8. Krytyczne wartości r
Tablica 9. Współczynniki rbi - tablice Flanagana
Tablica 10. Współczynnik â - tablice Jurgensena
Tablica 11a. Wartości krytyczne S współczynnika zgodności W Kendalla
Tablica 11b. Wartości krytyczne S współczynnika zgodności W Kendalla
Literatura
684 strony, B5, miękka oprawa
