Biografia naukowa
od koncepcji do narracji + CD
Interdyscyplinarność, teorie, metody badawcze
Książka Biografia naukowa: od koncepcji do narracji ujmuje problematykę biografiki
w kontekście współczesnej refleksji literaturoznawczej i humanistycznej.
Jest też praktycznym przewodnikiem po najnowszych opracowaniach tego zagadnienia,
gdyż odnosi się sumiennie do ustaleń innych autorów.
Anita Całek dokonuje przeglądu najważniejszych trendów i usytuowania biografiki na
mapie humanistyki współczesnej na świecie i w Polsce ostatnich prawie stu lat oraz
najnowszych metod badawczych dyscyplin, bez których nie sposób uprawiać dziś
nowoczesnej (czy ponowoczesnej) biografiki: historii i jej nauk pomocniczych,
literaturoznawstwa, psychologii, socjologii, pedagogiki, filozofii.
Wysoką klarowność wywodu osiąga dzięki kontekstualizowaniu biografiki historycznie
zmiennymi metodologiami. Ukazuje ją na tle psychologizmu, strukturalizmu i
poststrukturalizmu, historiografii nieklasycznej etc.
Biografia naukowa… jest książką niezwykle bogatą nie tylko faktograficznie, czy
ogólniej – intelektualnie, ale także pracą, która po rzetelnym rozpoznaniu
przeszłości i zdiagnozowaniu teraźniejszości postuluje kierunek rozwoju biografiki w
przyszłości. Proponowana metoda psychobiograficzna rysuje się bardzo obiecująco,
przede wszystkim dlatego, że w jej centrum usytuowany został człowiek, który jest nie
tylko podmiotem własnego życia (co przybliża to ujęcie do orientacji narratologicznej
i socjologii rozumiejącej), ale i autorem ocen. Podmiotem działającym i refleksyjnym,
kontekstualizującym i oceniającym poszczególne elementy życia, zachowania oraz ich
społeczne reperkusje.
Z recenzji dr. hab. Andrzeja Fabianowskiego, prof. UW
WPROWADZENIE 11
CZĘŚĆ I: BIOGRAFIKA W NAUKACH HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH
Rozdział 1: Biografia w ujęciu monograficznym – rzut oka na badania
zagraniczne 21
1.1. Biografia między sztuką a nauką – André Maurois 21
1.1.1. Początki nowoczesnej biografii 22
1.1.2. Biografia: dzieło sztuki czy tekst naukowy? 22
1.1.3. Biografia jako ekspresja własnej osobowości piszącego 24
1.2. John A. Garraty o naturze biografii 25
1.2.1. Natura biografii 26
1.2.2. Problemy metodologiczne biografii 27
1.3. Sztuka biografii według Paula M. Kendalla 28
1.3.1. Teoretyk biografii musi być najpierw biografem 28
1.3.2. Biografia jako niemożliwy splot sztuki, nauki i warsztatu 29
1.3.3. Mimetyczność biografi i 30
1.3.4. Biografia współczesna: klasyfikacja gatunkowa 31
1.3.5. Biografia podwójnie zaangażowana 33
1.4. James L. Clifford o biografii jako składaniu całości z części 34
1.4.1 Biograf przy biurku i w terenie 35
1.4.2. Typologia biografii według Clifforda 36
1.4.3. Ile wolno biografowi powiedzieć? 38
1.5. Biografia Daniela Madelénata 39
1.5.1. Biograficzne przestrzenie 40
1.5.2. Spojrzenie z perspektywy ćwierćwiecza na „złoty wiek biografii ” 42
1.6. Trzy epoki biografii według François Dosse’a 43
1.7. Relacja biograficzna według Martine Boyer-Weinmann 45
Rozdział 2: Biografika w polskim literaturoznawstwie 49
2.1. Biografie literackie 51
2.1.1. Czesław Kłak i próba opisu „nowego gatunku literackiego” 52
2.1.2. Maria Jasińska: w poszukiwaniu wielkiej całości 53
2.1.3. Biografia w reporterskim zwierciadle 54
2.2. Biografie naukowe 57
2.2.1. Naukowość, referencyjność, niefikcjonalność w biografice naukowej 58
2.2.2. Paktowanie z czytelnikiem: o prawdzie jako umowie 60
2.2.3. Klasyfikacja biografii niefikcjonalnych 62
2.3. Pokłosie konferencji poświęconych biografice i biografistyce 70
Rozdział 3: Modele teoretyczne biografiki naukowej 79
3.1. Rzut oka na początki polskiej biografiki naukowej 80
3.2. Psychoanaliza w polskich badaniach biograficznych 83
3.2.1. Związek między dziełem a osobowością twórcy 85
3.2.2. Psychobiografia jako czytanie szyfru nieświadomości 86
3.2.3. Ocena modelu psychoanalitycznego 87
3.3. Strukturalistyczne koncepcje badań biograficznych 91
3.3.1. Pierwsza możliwość: rezygnacja z problematyki biografi cznej w badaniach
literackich 93
3.3.2. Druga możliwość: dopasowanie biografii do ogólnych założeń strukturalizmu
96
3.3.3. Biografia dokumentalna – model Sławińskiego w praktyce 103
3.3.4. Trzecia możliwość: biografia wyłącznie jako faza wstępna badań
literaturoznawczych 105
3.3.5. Ocena strukturalistycznych modeli biografii 106
3.4. Poststrukturalistyczne ujęcie biografii i badań biograficznych 109
3.4.1. Wpływ tez historiografii nieklasycznej na biografikę 110
3.4.2. Założenia biografii poststrukturalistycznej 112
3.4.3. Ocena modelu poststukturalistycznego 115
3.5. Podsumowanie 116
Rozdział 4: Biografia na pograniczach dyskursów i dyscyplin 119
4.1. Biografia: gatunek na pograniczach 120
4.1.1. Pogranicza literatury i literaturoznawstwa 120
4.1.2. Pogranicza literaturoznawstwa: między akceptacją a odrzuceniem 121
4.1.3. Pogranicza historii: między nauką a literaturą 122
4.1.4. Pogranicza naukowości: między prawdą a fikcją 124
4.1.5. Pogranicza interdyscyplinarne: między życiem a twórczością 128
4.1.6. Pogranicza władzy: podmiotowość badacza a podmiotowość twórcy 130
4.2. Biografia w przestrzeni interdyscyplinarnej 131
4.2.1. Interdyscyplinarność postulatywna 132
4.2.2. Psychologia jako kontekst konieczny biografii 137
4.2.3. Biografia jako zjawisko historyczne 140
4.3. Warunki interdyscyplinarności badań biograficznych 142
4.4. Problemy metodologiczne badań biograficznych 145
CZĘŚĆ II: BIOGRAFIA NAUKOWA W NOWEJ PERSPEKTYWIE
Rozdział 1: Biografia naukowa w sieci interakcji 151
1.1. Biografia naukowa: model interakcyjny 152
1.1.1. „Ja” biografa i narrator biograficzny 152
1.1.2. „Ty” empiryczne i odbiorca wirtualny 154
1.1.3. Obszar nauki, tradycji i kultury a horyzonty poznawcze biografii 155
1.1.4. Metody biografi czne i baza źródłowa a zakres biografii 156
1.1.5. Twórca – centrum dowodzenia i serce biografii naukowej 156
1.2. Trzy typy danych biograficznych 159
1.2.1. Perspektywa biologiczno-biograficzna w danych obiektywnych 161
1.2.2. Perspektywa podmiotowa w danych autobiograficznych 162
1.2.3. Perspektywa dokonań i jej miejsce w biografii 168
1.2.4. Dane biograficzne jako przestrzeń interakcji 169
1.3. Interakcyjny trójkąt twórczości Csikszentmihalyiego 169
Rozdział 2: Wymiary dzieła biograficznego 173
2.1. Wymiar założeń podstawowych biografii 174
2.2. Wymiar koncepcji człowieka 177
2.2.1. Psychodynamiczna koncepcja człowieka 178
2.2.2. Fenomenologiczna i humanistyczna koncepcja człowieka 179
2.2.3. Behawiorystyczna koncepcja człowieka 180
2.2.4. Poznawcza koncepcja człowieka 180
2.3. Wymiar teorii i metodologii badawczej 182
Rozdział 3: Dane źródłowe w biografii 185
3.1. Kalendaria życia i twórczości w badaniach literackich 187
3.2. Literaturoznawcze badania nad epistolografią twórców 190
3.2.1. List w kalejdoskopie definicji 190
3.2.2. Epistolografia w sieci paradoksów 192
3.2.3. Perspektywy badawcze epistolografii 194
3.2.4. Praktyki badawcze w literaturoznawczych analizach listów 197
Rozdział 4: Metody biograficzne w naukach społecznych 207
4.1. Metody biograficzne w socjologii 207
4.2. Metody biograficzne i psychobiograficzne w psychologii 210
4.2.1. Typy metod biograficznych w psychologii 211
4.2.2. Selekcja danych biograficznych 212
4.2.3. Uporządkowanie i klasyfikacja danych biograficznych 213
4.2.4. Ustanawianie związków przyczynowo-skutkowych 213
4.2.5. Psychobiografia celem czy środkiem? 214
4.3. Biografia i jej nowe miejsce w pedagogice 215
4.3.1. Biografia edukacyjna, czyli „uczenie się z życia” 216
4.3.2. Życie jako biografia – w perspektywie pedagogicznej 217
4.4. Między indywidualnością a prawami ogólnymi 218
Rozdział 5: Modele narracji biograficznej 223
5.1. Figura narratora–mozaicysty 223
5.2. Figura narratora–detektywa (reportera) 224
5.3. Figura narratora–muzealnika 225
5.4. Figura narratora–naukowca 225
5.5. Figura narratora–turysty 226
5.6. Figura narratora–psychoanalityka 226
5.7. Figura narratora–demaskatora 227
5.8. Figura narratora – „mówcy umarłych” 228
Rozdział 6: Kryteria oceny biografii naukowej 231
CZĘŚĆ III: METODA PSYCHOBIOGRAFICZNO-LITERATUROZNAWCZA
Rozdział 1: Założenia podstawowe metody psychobiograficzno-literaturoznawczej 237
1.1. Bieg życia człowieka według modelu Charlotte Bühler 239
1.1.1. Pełna a krótka struktura biegu życia 242
1.1.2. Cztery modele kulminacji życia 245
1.1.3. Kryzys wieku średniego w strukturze fazowej biegu życia 247
1.2. Model rozwoju twórczości w biegu życia 250
1.2.1. Proces twórczy: kluczowy moment w rozwoju wymiaru twórczości 250
1.2.2. Osobowość twórcza: ujęcie cechowe 252
1.2.3. Rozwój zdolności twórczych w biegu życia 262
1.2.4. Emocje i motywacje w procesie twórczym 265
1.3. Dzieło i jego miejsce w biografii 269
1.3.1. Autor, bohater, narrator – o biografizmie i psychologizmie raz jeszcze 269
1.3.2. Twórca jako podmiot czynności twórczych 271
1.3.3. Twórca znowu obecny? 273
Rozdział 2: Opis metody badawczej 283
2.1. Przebieg analizy metodą psychobiograficzno-literaturoznawczą 285
2.1.1. Wstępny etap literaturoznawczy 286
2.1.2. Wstępny etap psychologiczny 286
2.1.3. Właściwa analiza psychobiograficzna 286
2.1.4. Synteza danych w postaci ikon przebiegu życia twórcy 296
2.2. Wyniki analizy i sposoby ich przedstawienia 298
2.3. Psychobiografia naukowa jako efekt zastosowania MPL 311
Zakończenie 315
Bibliografia 317
Indeks osobowy 333
Indeks rzeczowy 339
ZAWARTOŚĆ PŁYTY CD
1. Konteksty poszerzające
1.1. Badania zagraniczne – biografika naukowa i literacka
1.2. Gatunki biograficzne
1.3. Rozważania historyków a biografika naukowa
1.4. Badania jakościowe w psychologii i socjologii
1.5. Biografia edukacyjna w pedagogice
1.6. Krytyka podejścia psychoanalitycznego w psychologii i filozofii
1.7. Egzystencjalna i fenomenologiczna koncepcja człowieka
2. Zastosowanie MAXQDA do analiz epistolograficznych
2.1. Opis narzędzia badawczego
2.2. Sposób wykorzystania programu do analiz epistolograficznych
2.3. Przykład zastosowania programu do analizy listów Adama Mickiewicza z lat
1849–1855
3. Inne materiały uzupełniające oraz ilustracje
4. Epilog książki: Bajka interdyscyplinarna
342 strony, Format: 15.5x23.0cm, oprawa miękka
