Przymiotnikiem, który chyba najczęściej towarzyszy słowu „decyzja”,
jest przymiotnik „racjonalna”, bądź „nieracjonalna”. Ten pierwszy przymiotnik
chętnie stawiamy wtedy, gdy mówimy o decyzjach własnych, ten drugi – wtedy, gdy
mówimy o decyzjach innych. Ale to nie ta stronnicza praktyka zadecydowała o tytule
obecnej książki. Zadecydował powszechnie przyjęty podział teorii decyzji na
normatywną i opisową. Pierwsza formułuje zasady racjonalnego podejmowania decyzji,
druga pokazuje błędy popełniane przy podejmowaniu decyzji.
Poza zatarciem ostrych granic między teorią normatywną i opisową, w badaniach nad
podejmowaniem decyzji nastąpiła ostatnio jeszcze jedna charakterystyczna zmiana.
Tradycyjnie normatywną teorią decyzji zajmują się ekonomiści, matematycy lub logicy,
a teorią opisową – przede wszystkim psycholodzy. Ostatnio jednak, w ramach tzw.
ekonomii eksperymentalnej (zwanej także behawioralną), coraz więcej ekonomistów
zaczęło zajmować się nie tylko normatywną, ale także opisową teorią decyzji.
(…) nie wykluczając studentów innych kierunków nauk społecznych (socjologii,
politologii, zarządzani, czy marketingu), książka ta była pisana przede wszystkim z
myślą o studentach psychologii i ekonomii. To z ich strony oczekiwałbym nie tylko
przyswojenia sobie, lecz także kontynuacji badań opisanych w tej książce. Ilekroć
się to zdarzy, wysiłek włożony w tę pracę uznam za opłacalny.
(ze Wstępu)
Tadeusz Tyszka
, profesor Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie i
dyrektor usytuowanego w tej szkole Centrum Psychologii Ekonomicznej i Badań Decyzji.
Psychologia podejmowania decyzji, a także szerzej – psychologia ekonomiczna stanowią
jego główne zainteresowania badawcze. Członek międzynarodowych towarzystw
naukowych zajmujących się tą problematyką. W latach 1992–1994
prezydent International Association for Research i Economic Psychology. W latach
2006–2010 prezydent Division 9 – Economic Psychology – International Association of
Applied Psychology.
Autor wielu książek i artykułów podejmujących te tematy, m.in. monografii
Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji (Gdańsk, 1998) oraz redaktor
naukowy pracy zbiorowej Psychologia ekonomiczna (Gdańska, 2004).
Spis treści;
WSTĘP
ROZDZIAŁ 1
SYTUACJE DECYZYJNE I ICH KLASYFIKACJA
1.1.Problemy i drzewa decyzyjne
1.2.Klasyfikacja sytuacji decyzyjnych
1a.Święty Tomasz z Akwinu "określa" podstawowe typy sytuacji decyzyjnych
1.2.1.Decyzje w warunkach pewności
1.2.2.Decyzje w warunkach ryzyka
1.2.3.Decyzje w warunkach niepewności
1b.Z książki Jerome K. Jerome, Trzech panów w łódce (nie licząc psa)
1.3.Normatywna i opisowa (behawioralna) teoria decyzji
1.4.Coś z życia: nadmierna wiara we własne racje
1.4.1.Czy bolszewicy powinni byli podpisać niekorzystny traktat pokojowy z Niemcami?
1.4.2.Dlaczego Niemcy nie uwierzyli, że Brytyjczycy mogli rozszyfrować Enigmę?
1.5.Podsumowanie
Część I WYBORY WIELOASPEKTOWE
ROZDZIAŁ 2
SFORMUŁOWANIE PROBLEMU DECYZYJNEGO - PODSTAWOWE ELEMENTY DECYZJI
2.1.Określenie problemu decyzyjnego
2a.Przyjmowanie nieuświadomionych założeń
2b.Nieprzyzwoita propozycja pułkownika Sutpena
2.2.Typowe błędy przy wyborze perspektywy
2c.Jak przyjęta perspektywa może zmieniać nasze decyzje: zgubiony bilet - zgubione
pieniądze
2d.Czy wyciąć kłopotliwe drzewo w ogrodzie?
2.3.Podstawowe elementy procesu decyzyjnego
2.3.1.Decydent
2e.Kto jest decydentem?
2.3.2.Alternatywy wyboru
2f.Jak uniknąć namolnych przewodników turystycznych w Indiach?
2.3.3.Cechy alternatyw wyboru
2g.Czy wymienić redaktorkę?
2.3.4.I co dalej?
2.4.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 3
POSZUKIWANIE INFORMACJI
3.1.Zewnętrzne źródła informacji
3a.Jaki proszek do prania wybrać?
3b.Uczciwy kelner z PRL
3.1.1.Co decyduje o ilości nabywanej informacji?
3.1.2.Ekonomia nabywania informacji
3.1.3.Ograniczona pojemność informacyjna człowieka
3.1.4.Techniki śledzenia procesu poszukiwania informacji
3.2.Wewnętrzne źródła informacji-pamięć
3.3.Wewnętrzne źródła informacji-wnioskowanie
3.3.1.Uczenie się z doświadczenia
3.3.2.Wiara w naiwne teorie
3.4.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 4
UŻYTECZNOŚĆ, PREFERENCJE I POSTULATY ICH RACJONALNOŚCI
4.1.Teoria popytu i założenie malejącej krańcowej użyteczności
4.2.Postulaty racjonalności wobec preferencji decydenta i ich naruszanie 4.2.1.Odwracanie
się preferencji
4.2.2.Efekt łatwości ewaluacji
4.3.Wielowymiarowa funkcja użyteczności
4a.Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, księga V
4.4.Pojęcie użyteczności doświadczanej
4.5.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 5
STRATEGIE WYBORU
5.1.Przykład i pojęcie strategii wyboru
5.2.Proste strategie wyboru
5.2.1.Strategia dominacji
5.2.2.Strategia przewagi pozytywnych cech
5.2.3.Strategia koniunkcyjna
5.2.4.Strategia alternatywna
5.2.5.Strategia eliminacji według aspektów
5.2.6.Strategia leksykograficzna
5.3.Zasada kompensacji i strategia Maksymalizacji Addytywnej Użyteczności (MAU)
5a.Strategia Beniamina Franklina
5.4.Wybór strategii wyboru
5.5.Analiza decyzyjna-pomoc w podejmowaniu decyzji
5b.Czy można porównać wartości materialne i moralne?
5.6.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 6
PUŁAPKI OCENIANIA
6.1.Przeddecyzyjna stronniczość ocen
6a.Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, księga V
6.2.Przenoszenie ocen z jednych zadań na inne: efekt "aureoli"
6.3.Efekt pierwszeństwa
6.4.Efekty kontekstu
6.4.1.Unikanie opcji skrajnych
6.4.2.Efekt asymetrycznej dominacji
6.4.3.Asymetryczna dominacja u pszczół i sójek
6.5.Efekty sformułowania
6.6.Czy można przezwyciężyć błędy oceniania?
6.7.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 7
DECYZJE I EMOCJE
7.1.Czym są emocje?
7.2.Skutki pozytywnego i negatywnego nastroju
7.3.Heurystyka afektu
7.4.Emocje i racjonalność: czy emocje są wrogiem racjonalności?
7a.Reklama
7.4.1.Niewrażliwość ocen emocjonalnych na wielkość konsekwencji i na wielkość
prawdopodobieństwa
7.5.Myślenie kontrfaktyczne i żal
7b.Kiedy wolimy mniej pieniędzy niż więcej
7.5.1.Żal antycypowany
7.6.Przewidywanie przyszłych emocji
7c.Ludowa anegdota o niebezpieczeństwach picia wódki
7.7.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 8
PREFERENCJA CZASU TERAŹNIEJSZEGO I PROBLEMY SAMOKONTROLI
8.1.Preferencja czasu teraźniejszego i zachowania impulsywne
8.2.Funkcja dyskontowa
8.3.Wielkość dyskontowania zysków i strat
8.4.Wielkość dyskontowania kwot większych i mniejszych
8.5.Opóźnianie i przyspieszanie
8.6.Różnice indywidualne w wielkości dyskontowania
8.7.Potrzeba polepszania swojej sytuacji
8.8.Samokontrola
8.9.Zewnętrzne ograniczenie swobody
8.10.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 9
DECYZJE ZAWIERAJĄCE KONSEKWENCJE MORALNE
9.1.Czym jest moralność?
9a.Błąd naturalizmu
9.1.1.Różne sfery moralności
9b.Który podział jest sprawiedliwy?
9.2.Konsekwencjalizm i deontologizm
9c.Deontologiczna decyzja Sezostrysa
9.2.1.Od czego zależy skłonność ludzi do wyborów opartych na zasadzie
utylitarystycznej bądź deontologicznej?
9.3.Skąd pochodzą oceny moralne: "z rozumu" czy "z uczuć"?
9.3.1.Emocje a utylitaryzm i deontologizm
9.4.Normy moralne i decyzje
9.5.Zniekształcanie ocen moralnych
9.6.Podsumowanie
Część II DECYZJE W WARUNKACH RYZYKA I NIEPEWNOŚCI
ROZDZIAŁ 10
DECYZJE W WARUNKACH RYZYKA
10.1.Decyzje w warunkach niepewności i ryzyka
10.2.Kiedy podejmować ryzyko - zasada maksymalizacji oczekiwanej wartości
10.3.Teoria oczekiwanej użyteczności von Neumanna i Morgensterna
10.4.Paradoks Allais - krytyka teorii oczekiwanej użyteczności
10.5.Pomiar stosunku jednostki do ryzyka
10.6.Teoria subiektywnie oczekiwanej użyteczności Savage\'a
10.7.Teoria perspektywy
10.7.1.Faza edytowania
10.7.2.Faza oceny - funkcja wartości
10a.Święty Augustyn o znaczeniu punktu odniesienia
10.7.3.Faza oceny-funkcja wag
10.7.4.Eksperymentalny pomiar funkcji wartości i funkcji wag
10.7.5.Teoria perspektywy w zastosowaniach - księgowanie umysłowe
10.8.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 11
LICZENIE I SZACOWANIE PRAWDOPODOBIEŃSTW
11.1.Prawdopodobieństwa proste, łączne, warunkowe
11.2.Zmienianie oceny prawdopodobieństwa w obliczu nowych informacji
11a.Czy uwierzyć w pożar?
11b.Czy, korzystając z twierdzenia Bayesa, Niemcy powinni uwierzyć, że Brytyjczycy
rozszyfrowali Enigmę?
11.3.Czym są i skąd się biorą prawdopodobieństwa?
11.4.Metody szacowania prawdopodobieństw subiektywnych
11 c.In dubio pro reo i koło prawdopodobieństwa
11.5.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 12
HEURYSTYCZNE METODY OCENY PRAWDOPODOBIEŃSTWA
12.1.Heurystyka reprezentatywności
12.1.1.Ignorowanie ogólnych prawidłowości
12.1.2.Nieuwzględnianie regresji w przewidywaniach
12a.Czy istnieje telepatia i czy zależy od nastroju?
12.1.3.Błąd koniunkcj i - dobre i złe scenariusze
12.2.Zasada zakotwiczenia
12.2.1.Dowolność kotwic
12b.Kiwanie i kręcenie głową
12c.Jak działają agitatorzy?
12.2.2.Złudzenie w ocenianiu zdarzeń łącznych i rozłącznych
12.3.Zasada dostępności psychicznej
12d.Po ataku terrorystycznym spada liczba turystów
12e.Czy we Wszechświecie istnieją inne cywilizacje?
12f.Czy biznesmeni są przestępcami, a duchowni - pedofilami?
12.4.Optymizm
12.5.Błędy dopasowywania do siebie przekonań i pragnień
12.5.1.Błąd myślenia życzeniowego - dopasowywanie przekonań do pragnień
12g.Ryzykowna decyzja startu z oblodzeniem
12.5.2.Efekt kwaśnych winogron - dopasowywanie pragnień do przekonań
12h.Bajka La Fontaine\'a, Lis i winogrona
12.6.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 13
KRÓTKOWZROCZNOŚĆ I TRZYMANIE SIĘ WCZEŚNIEJSZYCH POSTANOWIEŃ
13.1.Wybory krótkowzroczne
13a.Planowanie czasu
13.2.Ignorowanie kosztów utraconych korzyści
13.3.Trzymanie się wcześniejszych postanowień
13.3.1.Podtrzymywanie status quo
13.3.2.Efekt posiadania
13b.Dlaczego przy adoptowaniu dziecka rodzice trafiają na najlepszy wybór?
13.3.3.Podtrzymywanie nieudanych decyzji: efekt utopionych kosztów
13.4.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 14
GRUPOWE PODEJMOWANIE DECYZJI
14.1.Pozytywne i negatywne skutki grupowego podejmowania decyzji
14.1.1.Czy korzystnie jest podejmować decyzje w grupie?
14.1.2.Konformizm i jego przejawy
14.1.3.Efekt "myślenia grupowego" w zespołowym podejmowaniu decyzji
14.2.Metody wyboru społecznego
14a.Asymetria między zwolennikami skazania i uniewinnienia
14.3.Analityczna technika wyborów grupowych
14.4.Inteligentne i nieinteligentne systemy oceniania
14.5.Kiedy decydenci korzystają z rad
14.6.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 15
ZASTOSOWANIA TEORII DECYZJI Z RYZYKIEM: HAZARD, INWESTOWANIE, PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ
15.1.Hazard - dlaczego ludzie grają?
15.1.1.Dlaczego ludzie grają?
15.1.2.Ignorowanie i zniekształcenie prawdopodobieństwa
15a.Fiodor Dostojewski, Gracz
15.1.3.Wiara w szczęście
15.1.4.Iluzja kontroli i myślenie magiczne
15b.Przesądy Chińczyków dotyczące hazardu
15.1.5.Hazard i teoria perspektywy
15.2.Inwestowanie
15.2.1.Przewidzieć, co zrobią inni
15.2.2.Czy rynek jest efektywny?
15.2.3.Dywersyfikacja portfela akcji
15.2.4.Skłonności poznawcze inwestorów
15c.Globalne ocieplenie czy globalne ochłodzenie?
15d.Oszustwa typu "pump-and-dump" (nakłanianie do kupna tanich akcji anonimowej
firmy, aby sztucznie podbić ich cenę)
15.2.5.Skłonności motywacyjne inwestorów - awersja do strat
15.2.6.Inwestowanie a emocje: nadzieja i strach
15.3.Przedsiębiorczość i podejmowanie ryzyka
15.3.1.Czy przedsiębiorczość wymaga ryzykowania?
15.3.2.Ocena i preferowanie ryzyka
15e.Czy alkohol sprzyja podejmowaniu ryzyka
15.3.3.Ryzyko zależne od losu i ryzyko zależne od sprawności decydenta
15.3.4.Nasilenie motywacji osiągnięć a stosunek do ryzyka
15.3.5.Poczucie własnej skuteczności
15.4.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 16
DECYZJE W STANIE NIEPEWNOŚCI
16.1.Unikanie niejasności
16.2.Kryteria wyboru w warunkach niepewności
16.3.Wybory w warunkach niewiedzy
16a.Co miał zrobić rząd angielski wobec problemu choroby "wściekłych krów"
16.3.1.Teoria wyboru opartego na argumentach
16b.Jakie piwo zamówić?
16.4.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 17
PERCEPCJA I KOMUNIKOWANIE RYZYKA
17.1.Czym jest ryzyko: pomiar ryzyka
17.2.Spostrzeganie względnej częstości zdarzeń
17.3.Skłonność do ekstremalnych reakcj i wobec ryzyka
17.4.Jakościowe wymiary spostrzegania i oceny ryzyka
17.4.1.Podstawowe czynniki oceny zagrożeń
17.5.Przekazywanie informacji o prawdopodobieństwie
17.5.1.Informacje słowne czy liczbowe?
17.5.2.Liczbowe formaty prawdopodobieństwa
17.5.3.Formaty graficzne
17.5.4.Prezentowanie małych i bardzo małych prawdopodobieństw
17.6.Podsumowanie
ROZDZIAŁ 18
OCENY EKSPERTÓW
18.1.Diagnozy, prognozy, oceny
18a.Ojciec Józef Bocheński o dziennikarzach jako ekspertach
18.2.Trafność ocen ekspertów
18.3.Dwie procedury formułowania ocen
18.4.Wagi oparte na intuicjach ekspertów
18.5.Dlaczego nie wykorzystuje się oceniania opartego na procedurach aktuarialnych?
18.6.Nadmierna pewność siebie
18.7.Podsumowanie
BIBLIOGRAFIA
INDEKS NAZWISK
INDEKS RZECZOWY
424 strony, B5, oprawa twarda