Zielnik i zielnikoznawstwo
Zielnik to podstawowe narzędzie badawcze i dokumentacyjne w botanice, to archiwum
informacji naukowej na miarę biblioteki.
Publikacja omawia:
zbieranie (w zgodzie z zasadami ochrony przyrody), zasuszanie i przechowywanie
roślin naczyniowych, mszaków, glonów, grzybów, porostów i śluzorośli;
etykietowanie - katalogowanie zbiorów według nowoczesnych wymogów dokumentacji
botanicznej;
prowadzenie wymiany naukowej zbiorów i wydawnictw zielnikowych;
nowoczesną ochronę zielnika przed szkodnikami;
trwałe (tzw. archiwalne) techniki i materiały używane w zielnikach;
estetykę i jakość wykonania zbiorów;
niektóre kolekcje specjalne, w tym zbiory karpologiczne (owoców i nasion);
reguły wyznaczania typów nomenklatorycznych;
zasady przygotowania i racjonalnego prowadzenia badań florystycznych.
W książce zamieszczono angielsko- polski słownik pojęć związanych z zielnikiem.
Krąg odbiorców książki to:
- studenci biologii, farmacji, biotechnologii, ochrony środowiska, leśnictwa i
kierunków rolniczych wykonujący zielniki w ramach nauki botaniki na pierwszych latach
studiów;
- magistranci i doktoranci prowadzący badania florystyczne, ekologiczne,
taksonomiczne;
- zawodowi botanicy (floryści, taksonomowie);
- kuratorzy kolekcji zielnikowych w uczelniach i muzeach;
- zainteresowani suszeniem roślin do celów dydaktycznych;
- miłośnicy przyrody, amatorzy pasjonujący się florystyką.
Wstęp
1 Z historii zielników
Znaczenia słowa „zielnik” (5) • Najstarsze zachowane kolekcje roślin (7) •
Osobliwości związane z zielnikiem (9) • Najstarsze zielniki instytucje (10) • Index
Herbariorum (12) • Zielniki jako dziedzictwo (13) • Repatriacja danych zielnikowych a
ochrona bioróżnorodności (14)
2 Ogólne uwagi o zielniku i oznaczaniu gatunków
Kryteria, które muszą spełniać kolekcje o wartości naukowej (15) • Funkcje zielnika
naukowego (15) • Wartość zbiorów botanicznych (17) • Zielnik a ochrona przyrody
(18) • Oznaczanie roślin (18) • Oznaczanie roślin zasuszonych (20) •
Rozmiękczanie (22) • Mikroskop (23) • Przekroje poprzeczne (23) • Badania
niszczące (24) • Ikonografia (25) • Zasady zielnikowania w skrócie (25)
3 Formy dokumentacji botanicznej
Rodzaje zielników (28) • Fotografia (29) • Dokumentacja elektroniczna (30) •
Ikonoteki i opisy (31) • Roztwory konserwujące (31) • Technika utrwalania barw
zbiorów mokrych (32)
4 Zbieranie roślin naczyniowych w terenie
Zielnik a etyka badań naukowych (34) • Ogólne zasady pozyskiwania roślin (35) •
Gatunki niebezpieczne (36) • Wybór okazów roślin do zbioru (37) • Okaz typowy (38)
• Zbiór kompletny (38) • Czystość zbioru (40) • Kalendarz zbioru roślin
naczyniowych (40) • Ulotne cechy diagnostyczne ważniejszych taksonów krajowych (42)
• Zbieranie pędów drzew i krzewów (43) • Zbieranie pnączy (43) • Paprocie
i skrzypy (44) • Agrestowate (44) • Astrowate (44) • Bodziszkowate (46) •
Czosnkowate (46) • Dymnicowate (46) • Dyniowate (47) • Dzwonkowate (47) •
Fiołkowate (47) • Goździkowate (47) • Gruboszowate (48) • Jaskrowate (48) •
Jasnotowate (48) • Kaniankowate (49) • Kapustowate (49) • Komosowate (49) •
Krzyżownicowate (50) • Liliowate (50) •Marzanowate (50) •Motylkowate (50)
•Ogórecznikowate
(51) • Oliwkowate (51) • Powojowate (51) • Rdestnicowate (51) • Rdestowate (51)
• Różowate (52) • Rzęsowate (53) • Rzęślowate (53) • Selerowate (53) •
Sitowate (54) • Storczykowate (54) • Szarłatowate (54) • Ślazowate (55) • Trawy
(55) • Trędownikowate (56) • Turzycowate (56) •Wiązowate (57) • Wierzbowate (57)
• Wiesiołkowate (58) • Wilczomleczowate (58) • Winoroślowate (58) •
Zarazowate (58) • Żabieńcowate (59) • Porady praktyczne (59) • Metoda kopertowa
(59) • Przenoszenie roślin (60) • Rośliny wodne (60) • Notatki terenowe (61)
5 Zasuszanie roślin naczyniowych i estetyka zielnika naukowego
Szybkość wysychania (65) • Przygotowanie roślin do suszenia (65) •Materiały (67)
• Usuwanie objawów więdnięcia (67) • Formowanie okazów (68) • Kwiaty (70) •
Bardzo duże liście (72) • Suszenie organów o dużej średnicy (73) • Grube
korzenie, kłącza i części nasadowe pędu (75) • Cebule i bulwy (75) • Suszenie
astrowatych (76) • Inne masywne kwiatostany (78) • Owoce mięsiste (78) • Rośliny
kolczaste (78) •
Rośliny nadwodne i wodne (78) • Rośliny morskie (80) • Układanie paczek z
roślinami (81) • Siatki do suszenia (82) • Suszarki (84) • Suszenie sukulentów
(85) • Żółknięcie liści w czasie suszenia (86) • Rośliny całkowicie wysuszone
(86) • Trwałość cech podczas suszenia i przechowywania (86) • Estetyka okazu
zielnikowego (89) • Poprawianie wyglądu zasuszonych roślin (90)
6 Arkusze i okładki w zielniku roślin naczyniowych
Terminologia (91) • Format zielnika (91) • Wykonanie okładek i arkuszy (93) •
Metody przytwierdzania okazów. Czy naklejać rośliny? (95) •Metoda Archera (96) •
Naklejanie roślin (98) • Przyszywanie i przypinanie roślin (100) • Inne
zabezpieczenia (101) • Kolekcje organów roślin (102) • Kolekcje tematyczne (104)
7 Papier zielnikowy
Degradacja papieru (105) • Papier bezkwasowy (106) • Papier buforowany (106) •
Gramatura papieru (107) • Inne uwagi na temat trwałości okazów zielnikowych i papieru
(108) • Kompensowanie odkształceń zielnika (108)
8 Etykiety zielnikowe
Treść etykiety (110) • Nagłówki (111) • Łacińska nazwa gatunkowa (111) •
Pisownia nazw taksonów mieszańcowych (112) • Wątpliwość w oznaczeniu (112) •
Nazwy roślin w językach narodowych (113) • Dane etnobotaniczne (113) • Nazwa rodziny
(114) •Miejsce zbioru (114) •Współrzędne geograficzne (115) •Opis stanowiska i
siedliska (115) • Opis roślin z upraw i nasadzeń (116) • Data zbioru (116) •
Autorstwo
zbioru (117) • Autorstwo oznaczenia (117) • Numer kolejny w zielniku (118) • Kod
kreskowy Code 39 (118) • Numer zbioru (119) • Duplikaty i unikaty (121) • Miejsce
przechowywania duplikatów (121) • Etykietowanie krzyżowe (121) • Dane
uzupełniające (122) • Źródło oznaczenia (122) •Opis cech rośliny (123) •
Przykłady etykiet (124) • Cytowanie okazów zielnikowych w literaturze naukowej (128)
• Technika
i konwencje etykietowania (128) • Etykietki dodatkowe (134) •Wymiary i przytwierdzanie
etykiet zielnikowych (136) • Technika etykietowania innych zbiorów (137)
9 Podstawy typowania
Autor oryginalny i materiały oryginalne (138) • Typy (139) • Uzupełnienia okazów
zielnikowych a zasady typowania (144)
10 Przechowywanie i katalogowanie zbiorów
Okładki rodzajowe i teczki fascykułowe (146) • Przenoszenie zielnika (148) • Pudła
Merrilla (148) • Segregowanie zbiorów (149) • Wady i zalety różnych układów
zielnika (150) • Katalog (151) • System BRAHMS (152)
11 Ochrona zielnika
Czynniki zagrażające kolekcjom zielnikowym (154) • Zasady profilaktyki (155) •
Czystość w pomieszczeniach zielnikowych (155) • Najnowsze rutynowe metody ochrony
zielnika (156) • Obniżenie temperatury i wilgotności pomieszczeń (156) •
Zamrażanie okazów (156) • Działanie próżnią (157) • Ochrona przed przeniesieniem
szkodników z zewnątrz (157) • Kontrola stanu zbiorów zielnikowych (158) • Pułapki
na owady (158) • Wilgoć i pleśnie (158) • Najgroźniejsze gatunki owadów (159) •
Ślady żerowania owadów w zielniku (160) • Środki chemiczne (162) •
Zielnik a zdrowie (163) • Ochrona zielnika a trwałość DNA (167) • Łamliwość
roślin (168) • Zabezpieczanie kolekcji organów roślin (168) • Zabezpieczanie
zbiorów naukowych w celach ekspozycyjnych (168) • Zabezpieczanie okazów przesyłanych
pocztą (169)
12 Zielnik karpologiczny
Przedmiot i zakres karpologii (170) • Postać zielnika (171) • Zbieranie próbek w
terenie (173) • Dojrzałość diaspor (173) • Astrowate (174) • Kalendarz zbioru
próbek karpologicznych (175) • Suszenie i zabezpieczanie (176) • Czystość zbioru
(177) • Objętość zbioru (178) • Badania karpologiczne i wyposażenie (178) •
Dokumentacja zbiorów (179) • Ikonoteka karpologiczna (179) • Nietrwałe części
diaspor (181) • Owoce mięsiste (182)
13 Zielnik mszaków
Ochrona gatunkowa mszaków (183) • Zbieranie mszaków (183) • Suszenie mszaków (184)
• Postać zielnika briologicznego (184) • Oznaczanie (186) • Hodowle mszaków (188)
14 Zielnik porostów
Wymieranie porostów a zielnik (190) • Zbieranie porostów (191) • Uwagi na temat
oznaczania porostów (192) • Podstawowe odczynniki i techniki diagnostyczne (192) •
Postać zielnika lichenologicznego (193)
15 Zielnik grzybów wielkoowocnikowych
Zbiorymikologiczne a ochrona przyrody (195) •Orientacyjny kalendarz zbioru (196) •
Zbieranie grzybów wielkoowocnikowych w terenie (197) • Dokumentacja stanowiska i
siedliska (198) • Identyfikacja substratu (198) • Badanie i opisywanie grzybów w
terenie. Cechy ulotne (199) • Grzyby o owocnikach najbardziej krótkotrwałych (201) •
Fotografie i rysunki grzybów (202) • Zbiór kompletny w mikologii (202)
• Pozyskiwanie owocników (202) • Przenoszenie okazów (203) • Wysyp zarodników
(204) • Konserwowanie owocników (208) • Wykonanie eksykatów (208) • Żel
krzemionkowy w mikologii (209) • Liofilizacja (211) • Prawidłowo wysuszone owocniki
(211) • Zamrażanie okazów zielnikowych (211) • Metoda Herpella-Bohusa (212) •
Torebki zielnikowe i objętość eksykatów (214) • Opis zbiorów mikologicznych
do celów naukowych (215) • Przegląd cech – podsumowanie (216) •Ważniejsze
odczynniki stosowane w mikologii (217) • Zabezpieczanie zbiorów mikologicznych (218)
16 Zbiory fitopatologiczne i zielnik grzybów mikroskopijnych
Zbieranie okazów i próbek w terenie (220) • Źródła błędów (223) • Przenoszenie
zbiorów w terenie (223) • Suszenie (225) • Opis i przechowywanie zbiorów (225)
17 Zielnik śluzorośli
Zbieranie i zabezpieczanie okazów (228) • Suszenie okazów (229) • Hodowle
śluzorośli (230)
18 Zielnik glonów
Zróżnicowanie metod badawczych w fikologii (233) • Siedliska i zbieranie glonów (233)
• Zasuszanie glonów makroskopowych (234) • Zasuszanie ramienic (236) •
Zielnikowanie glonów mikroskopijnych (236) • Utrwalacze i konserwanty (237) •
Odczynniki chemiczne (238) • Trwałość kolekcji (238) • Ikonoteka fikologiczna (238)
19 Wydawnictwa zielnikowe, korespondencja i kronika
Wymiana eksykatów (241) • Treść wydawnictw eksykatowych (242) • Schedy (247) •
Charakterystyka kolekcji zielnikowej (247) • Korespondencja i kronika (248) •
Monografie zielników (249)
20 Prowadzenie badań florystycznych
Cel i zakres badań florystycznych (251) • Spisy florystyczne (253) • Wykorzystanie
danych kartograficznych w analizie badanego terenu (254) • Mapy topograficzne (254) •
Zdjęcia lotnicze i satelitarne (255) •Mapy geologiczne i glebowe (255) • Mapy
hydrologiczne (255) • Mapy leśne (256) • Mapy toponimiczne (256) • Inne mapy (256)
• Studia fenologiczne (256) • Studia chorologiczne (257) • Studia literaturowe
(257) • Typowanie siedlisk i ich bogactwo gatunkowe (257) • Zasadność studiów nad
toponimiką (259) • Trwałość obiektów terenowych jako punktów odniesienia (260) •
Systemy kartografii florystycznej (261) • Notowania florystyczne (263)
Literatura
Skorowidz rzeczowy
Skorowidz łacińskich nazw taksonów
Skorowidz nazwisk
Słowniczek angielskich pojęć związanych z zielnikiem
294 strony, Format: 17.0x24.0cm, oprawa miękka
