Matka Polka na odległość
Z doświadczeń migracyjnych robotnic 1989-2010
W debacie wokół przemian współczesnych rodzin i wzorców płci rzadko dyskutuje
się o doświadczeniach kobiet spoza klasy średniej. W istocie niewiele wiemy na temat
tego, jak po 1989 roku zmieniały się biografie, tożsamości i role rodzinne rolniczek i
robotnic. Tymczasem od co najmniej kilku dekad to właśnie zwalniane z
restrukturyzujących się fabryk pracownice, rolniczka i gospodynie domowe są bohaterkami
cichej, niewidzialnej, choć masowej ewolucji.
Jako (nie)legalne migrantki – sprzątaczki i opiekunki dzieci, osób starszych i
chorych – zamieszkujące wraz z milionami podobnych sobie globalnych robotnic getta
migracyjne w metropoliach Europy i Ameryki, musiały zmierzyć się z nowymi nierównościami,
gruntownie przeorganizować rolę, tożsamości rodzinne i wzorce płci.
Jak Polki radziły sobie z wieloletnią przymusową rozłąką z dziećmi w sytuacji,
gdy „opieka na odległość” stała w sprzeczności z figurą matki rezydencjalnej
utrwaloną w świadomości jako kanoniczna i niemodyfikowalna?
Jak zmieniały się przy tym ich relacje z mężami, rodzinami i społecznościami
lokalnymi?
O jakich doświadczeniach , jakim językiem mówi „matka Polka na odległość”?
Jakie kulisy życia polskich rodzin zaczęła odsłaniać, kiedy znalazła się tak –
poza granicami domu, tradycyjnego świata społecznego wsi, miasteczka, państwa?
Z czym wiąże się „postmodernizacja ubogich”? Autorka odpowiada na te pytania,
zastanawiając się jednocześnie, czy od 1989 roku – kiedy okno dla masowych migracji
kobiet otworzyło się szerzej – mieliśmy do czynienia z niedostrzeżoną rewolucją
płci w społecznościach zwykle szufladkowanych jako twierdze tradycyjności.
Analizy powstały na podstawie zebranych przez autorkę narracji autobiograficznych
kobiet, których doświadczenie życia między dwoma krajami wpisało się w dwie dekady
transformacji 1989-2010. Książka nie mogłaby jednak powstać bez intensywnych badań
terenowych, prowadzonych w Polsce I Belgii. Dały one wgląd w życie migrantek, ich
rodzin i społeczności na wsiach i w małych polskich miasteczkach, a także w gettach
migracyjnych Brukseli.
Część I. Inspiracje teoretyczno-metodologiczne
Wprowadzenie / 11
Transnarodowe macierzyństwo – ramy historyczne / 20
Płeć a współczesny kolonializm / 21
Polki w ekonomii globalnej – biografie dwóch dekad transformacji / 25
Procesy wykorzeniające a opieka rezydencjalna / 28
Cele badawcze / 31
Rozdział 1. „Matki na odległość” w literaturze – w poszukiwaniu pojęć
i perspektyw / 35
Na marginesie badań sondażowych / 35
Na marginesie badań jakościowych / 37
Opieka a terytorium domu – krytycznie o wpływach funkcjonalizmu / 43
Transnarodowość jako propozycja ujęcia „relacji opiekuńczej na odległość” / 49
Macierzyństwo w paradygmacie interpretatywnym / 52
Pojęcia analityczne w badaniach stawania się transnarodową matką / 55
Rozdział 2. Między rolą badaczki a uczestniczką. O metodologii badań
/ 65
Autoetnografia jako punkt wyjścia / 66
Badania terenowe – uzyskiwanie „potrójnego dostępu” / 72
Wywiad narracyjny – wokół kwestii etycznych i zagadnień doboru próby / 78
Specjalistyczna transkrypcja / 82
Analiza dyskursu wokół „eurosieroctwa” / 83
Część II. Warianty przejścia w transnarodowe macierzyństwo
Rozdział 1. Problem matki (żony) polki. migracja ekonomiczna jako studium przejść
statusowych / 89
Niedostrzeżony wymiar. Społeczno-kulturowe kulisy niektórych wariantów migracji
ekonomicznych / 91
„Historia naturalna” badania – odkrycie zróżnicowania migracji ekonomicznych / 91
Krytycznie o dominacji modeli ekonomicznych w literaturze migracyjnej / 94
Migracja jako zagrożenie – fatalizm interpretacji w dyskursie naukowym / 97
Perspektywa badawcza – trajektorie biograficzne a studium przejść statusowych / 99
Nieustrukturyzowane przejścia statusowe / 102
Własności procesu przejść statusowych / 104
Globalizacja przebiegu separacji/rozwodu w doświadczeniach migracyjnych robotnic / 106
Rozdział 2. Detradycjonalizujący potencjał migracji. Studium przejść
statusowych polskich migrantek po 1989 roku / 113
Separacja i rozwód w tradycyjnej kulturze – nieustrukturyzowane „przejścia statusowe”
/ 115
Markery niedostępności rozwodu – wzory adaptacji i mortyfikacje tożsamości / 127
„Balansowanie na cienkiej linie” – wielowymiarowe adaptacje w biografii rolniczki /
139
Kurczenie się ekonomiczno-instytucjonalnych opcji pozostania w Polsce / 146
Wykluczenie ekonomiczne / 147
Wykluczenie mieszkaniowe / 150
Wykluczenie instytucjonalne / 152
Wykluczenie z prawa do bezpieczeństwa / 161
Migracje jako wzorzec separacji/rozwodu – kolektywne przejścia statusowe / 163
Rozdział 3. Warianty tworzenia się „opieki na odległość”. Analiza
wzorcowych przypadków / 167
Warianty społeczno-ekonomiczne / 168
Migracja jako konsekwencja bycia porzuconą – przypadek Wandy / 168
Migracja jako plan separacji/rozwodu – przypadek Bożeny 179
Kontekst podejrzenia / 187
Migracja jako ucieczka przed przemocą w małżeństwie/rodzinie – przypadek Wiesławy /
193
Migracja jako przymusowa „nominacja” w układzie pieczeniarskim / 204
Warianty ekonomiczne / 205
Podsumowanie / 211
Część III. „Pęknięta” tożsamość. Próba utrzymywania chwiejnej równowagi
w relacjach
Rozdział 1. Strategie „reperowania” tożsamości / 217
Między „amputacją” a rutynizacją – proces stawania się robotnicą / 220
Transnarodowa matka Polka – tradycyjne zasoby w legitymizacjach / 231
„Umowa migracyjna” z dziećmi / 231
Symbolika poświęcenia / 234
Polka potrafi – strategie opiekuńcze „na odległość” / 239
Rozdział 2. Macierzyństwo w kontekście podejrzenia – załamywanie się
chwiejnej równowagi / 245
Opiekunowie w przedstawianiu transnarodowego macierzyństwa jako porzucenia – społeczno-ekonomiczne
warianty wyjazdów migracyjnych / 247
Porzucenie vs. poświęcenie – nieprzekładalność perspektyw w interakcjach z dziećmi
/ 248
Przypadek Wandy / 248
Przypadek Barbary / 258
Uwarunkowania strukturalne i układy opiekuńcze a wprowadzanie kontekstu podejrzenia /
262
Przypadek Aldony / 264
Przypadek Wiesławy / 271
Trajektoria „odstawania się matką” – konsekwencje wprowadzania kontekstów
podejrzeń dla tożsamości i biografii kobiet / 274
Ambiwalencja – utracony czas vs. biografia jako poświęcenie / 278
Warianty ekonomiczne / 285
Druga strona „kultury migracyjnej” – społeczności migracyjne w generowaniu
kontekstów podejrzeń / 285
Rozdział 3. Cała polska liczy „eurosieroty”. Panika moralna i płeć w
wykluczeniu oraz stygmatyzacji rodzin migrantów / 293
Panika moralna a zmiana społeczna / 295
Kariera pojęcia „eurosieroctwo” / 296
Ogólnopolskie akcje liczenia „eurosierot” / 297
Ale kim jest „eurosierota”? / 303
Obraz dysfunkcjonalnego rodzica i dyskurs moralny / 308
„Ucieczka Polek” – problem z nierezydencjalną matką / 314
Instytucjonalizacja „eurosieroctwa” – gdy pomoc staje się stygmatyzacją / 320
Podsumowanie / 325
Zakończenie / 329
Podziękowania / 341
Bibliografia / 343
Summary / 365
Indeks osobowy / 371
Indeks rzeczowy / 377
400 stron, Format: 15.0x21.5cm, oprawa twarda z obwolutą
