Antropolodzy na wojnie
O "„brudnej"” użyteczności nauk społecznych
Michał Kowalski przedstawia dzieje współpracy badaczy społecznych z wojskiem i
wywiadem od czasów wypraw Jamesa Cooka, przez rywalizację kolonialną mocarstw
europejskich, I i II wojnę światową, okres zimnej wojny aż do współczesnych
interwencji militarnych w Iraku i w Afganistanie.
W przystępnej i porywającej narracji ukazuje jawne i niejawne przykłady kooperacji
antropologów z wojskiem i wywiadem, funkcjonujące przykrywki tajnej działalności, a
także towarzyszące temu dylematy etyczne i rozbieżne oceny środowiska naukowego.
Z ciekawej perspektywy prezentuje działania takich antropologów brytyjskich i
amerykańskich, jak m.in. Thomas E. Lawrence, Margaret Mead czy Gregory Bateson.
Opisuje także niesławną współpracę antropologów niemieckich z władzami
nazistowskimi, a w części poświęconej programowi HTS, realizowanemu w Iraku i
Afganistanie, pokazuje m.in., w jak zaawansowany technologicznie sposób wykorzystywane są
współcześnie dane pozyskiwane przez "antropologów w mundurach".
Kowalski przedstawia proces kształtowania się standardów etycznych związanych z
uprawianiem zawodu antropologa oraz dowodzi, że zgodnie z nimi wszelkie wojenne
zaangażowanie antropologów musi być postrzegane jako "brudne" nadużycie
badań społecznych.
[.] książkę Michała Kowalskiego, uznaję [.] za dzieło
o wysokiej wartości merytorycznej, ważne także dla dydaktyki akademickiej w zakresie
antropologii, socjologii, politologii, dziennikarstwa i stosunków międzynarodowych. Jest
to pozycja na polskim rynku wydawniczym absolutnie wyjątkowa, nie ma bowiem jeszcze porównywalnej
syntezy na ten temat.
dr hab. Maciej Ząbek, prof. UW
Autorowi udało się przedstawić w sposób obszerny, drobiazgowy i przejrzysty
rozliczne - historyczne i współczesne - przykłady zaangażowania reprezentantów
antropologii w działalność instytucji wojskowych i wywiadowczych wielu państw. [.?]
Zdarzenia, o których traktuje praca, mają niekiedy posmak opowieści sensacyjnych, nic
dziwnego, że lektura tekstu wciąga.
dr hab. Marcin Lubaś
Wykaz ważniejszych skrótów .
Wprowadzenie. Antropologia i wojna
1. Antropolodzy w koloniach – wojny „białego człowieka”
1.1. Antropolodzy w służbie imperium brytyjskiego – „wielka gra” i „małe wojny”
1.1.1. Zadanie podróżnika, żołnierza i badacza – James Cook
1.1.2. Podróżnicy i badacze „wielkiej gry” – Arthur Conolly i Alexander Burnes
1.1.3. „Małe wojny” w czasie „wielkiej gry” – Charles Callwell i Francis Edward
Younghusband
1.1.4. Antropologia w służbie brytyjskiej administracji kolonialnej .
1.1.5. Antropolodzy-szpiedzy podczas I wojny światowej – Thomas E. Lawrence i Gertrude
Bell .
1.1.6. Sukces antropologii w służbie administracji – „wojna o złoty tron”
1.2. Szpiedzy jako „badacze” Azji .
1.2.1. Badania nad islamem – Christiaan Snouck Hurgronje .
1.2.2. Plan podboju Chin – Carl Gustaf Mannerheim .
1.3. Niemiecka antropologia kolonialna
1.3.1. Niemieccy antropolodzy w służbie kolonializmu .
1.3.2. Antropometria w służbie idei narodowej – antropolodzy jako „łowcy głów”
1.3.3. Antropolodzy jako dywersanci – niemiecki dżihad na Bliskim Wschodzie
1.3.4. Niemiecki dżihad w Afryce – Leo Frobenius i Alois Musil .
1.3.5. Niemiecka antropologia kolonialna w Afryce a geneza nazizmu
1.4. Antropolodzy amerykańscy w tworzeniu państwowości
1.4.1. Wojny o pogranicze – John Wesley Powell
1.4.2. Oblicza amerykańskiego zaangażowania – James Mooney i Franz Boas
1.4.3. Amerykańskie nauki społeczne na przełomie lat 30. i 40. XX w
2. Antropolodzy na frontach II wojny światowej .
2.1. Niemiecka antropologia nazistowska
2.1.1. Wojna o czystość rasową – Eugen Fischer .
2.1.2. Antropologiczne inspiracje ideologii nazistowskiej .
2.1.3. Zastosowania niemieckiej antropologii nazistowskiej – Eva Justin i Robert Ritter.
2.1.4. Niemiecka polityka wschodnia – kolonizacja i poszerzenie przestrzeni życiowej
2.1.5. Poszukiwanie źródła germańskości – Stowarzyszenie Badawczo-Dydaktyczne
Dziedzictwo Przodków (Ahnenerbe)
2.1.6. Powrót na Bliski Wschód – Franz Altheim i Ericka Trautmann .
2.1.7. Poszukiwania aryjskości w Tybecie – Ernst Schäfer i Bruno Beger .
2.1.8. Rozliczenie z niemiecką antropologią nazistowską
2.2. Antropolodzy japońscy w czasie wojny i ekspansji kolonialnej .
2.2.1. Instytucjonalizacja japońskiej antropologii kolonialnej.
2.2.2. Japońskie próby wykorzystania islamu .
2.2.3. Antropolodzy japońscy w koloniach – wyspy Sachalin i Guam .
2.3. Antropolodzy brytyjscy podczas II wojny światowej .
2.3.1. Specyfika antropologii brytyjskiej w czasie II wojny światowej .
2.3.2. Antropolog w służbie imperium – Edward E. Evans-Pritchard .
2.3.3. Antropolog wśród Kaczinów w Birmie – Edmund Leach
2.3.4. Antropolog wśród Dajaków na Borneo – Tom Harrisson
2.3.5. Antropolodzy australijscy w obronie imperium brytyjskiego .
2.3.6. Antropologia brytyjska podczas II wojny światowej – podsumowanie .
2.4. Antropolodzy amerykańscy na frontach II wojny światowej .
2.4.1. Ameryka na wojnie – stanowisko AAA i powstanie SfAA
2.4.2. Szkolenia na potrzeby wojny – kursy i podręczniki dla żołnierzy .
2.4.3. Instytucje amerykańskiej antropologii wojennej – Biuro Koordynatora Informacji,
Biuro Służb Strategicznych i Biuro Informacji Wojennej
2.4.4. Stanowisko Franza Boasa wobec II wojny światowej
2.4.5. Antropolodzy wobec nazizmu, emigracji i Holokaustu
2.4.6. Antropolodzy i badania obywateli amerykańskich pochodzenia japońskiego – War
Relocation Authority (WRA)
2.4.7. Zastosowanie antropologii bez antropologów – szyfranci z plemienia Nawahów.
2.4.8. Wojna w Afryce – Jack Harris i Carleton Coon .
2.4.9. Badanie kultur „z dystansu” – Margaret Mead i Ruth Benedict .
2.4.10. Wojna z Japonią – John Embree .
2.4.11. Wojna w Birmie – Cora Du Bois i Gregory Bateson .
2.4.12. Konsekwencje wojny dla amerykańskiej antropologii .
3. Antropolodzy a „zimna wojna” .
3.1. Koncepcja wojny przeciwpartyzanckiej – doświadczenia brytyjskie i francuskie
3.2. Zmiany instytucjonalne antropologii amerykańskiej
3.3. Powojenne programy badawcze antropologii amerykańskiej.
3.4. Antropolodzy wobec konfliktów w Azji Południowo-Wschodniej – Korea, Tybet,
Filipiny i Wietnam
3.5. Wojna przeciwpartyzancka w Wietnamie – programy CORDS i Phoenix
3.6. Niezrealizowany projekt Camelot .
3.7. „Kontrowersja tajlandzka” i jej konsekwencje – powstanie Kodeksu Etyki AAA.
3.8. Konsekwencje zaangażowania antropologów w czasie „zimnej wojny”.
3.9. Badania „społeczeństwa pierwotnego” na potrzeby wojny – Napoleon Chagnon .
4. Współczesność– antropolodzy na „wojnie z terrorem” .
4.1. Zadania antropologów na początku XXI w. – kontekst powstania programu HTS .
4.2. Program HTS – Field Manual 3-24 i Human Terrain Team Handbook.
4.3. Stanowisko AAA i NCA wobec programu HTS
4.4. Antropolodzy na wojnie z partyzantką w Iraku i Afganistanie .
4.5. Antropologia po wdroż eniu programu HTS.
Zakończenie. Militaryzacja – przeszłość i przyszłość antropologii?.
Bibliografia
Źródła internetowe .
Załączniki .
1. Lista kursów w ramach szkoleńdla członków zespołów Human Terrain Team (HTT)
2. Rezolucja Komitetu Wykonawczego AAA w sprawie Human Terrain System Project z 31.10.2007
3. Przykładowe narzędzia badawcze zespołów Human Terrain Teams (HTTs): wywiad częściowo
ustrukturalizowany i wywiad dotyczący kwestii plemiennych
Indeks osób .
Indeks pojęć.
674 strony, Format: 17.0x24.0cm, oprawa miękka
