Konstruowanie znaczeń religii w szkole
Analiza rzymskokatolickich, prawosławnych i zielonoświątkowych podręczników do
katechezy w Polsce
Praca dotyczy bardzo ważnej problematyki, analizowanej w
sposób innowacyjny, niebanalny i bardzo rzetelny. Innowacyjnością i rzetelnością
charakteryzuje się zarówno jej część teoretyczna, jak i empiryczna.
Do wysokiej oceny studium przyczynia się w szczególności ostatni rozdział książki.
Zawarte są w nim niezwykle ciekawe wnioski z badań empirycznych odniesione do tez
teoretycznych pracy, omówione kluczowe strategie konstrukcjonistyczne oraz
przeanalizowane najważniejsze różnice między znaczeniami religii w kontekście trzech
głównych elementów procesu konstruowania: języka, władzy i wiedzy.
Z recenzji prof. dr hab. Grażyny Skąpskiej
To książka z pogranicza socjologii religii, socjologii wiedzy i ogólnych
zagadnień teorii socjologicznych, ze szczególnym uwzględnieniem teorii
konstrukcjonizmu, problemów poznania i komunikowania.
Autor wykazał się dużą kulturą teoretyczną, erudycją i należytą skrupulatnością
w analizie materiału empirycznego. Na uznanie zasługuje też zachowanie przez niego
koniecznej dyscypliny językowej i neutralności aksjologicznej, o co wcale niełatwo, gdy
w Polsce bada się tak drażliwy społecznie i politycznie temat, jak nauczanie religii w
szkole.
Z recenzji dra hab. Wojciecha Pawlika, prof. UW
Marcin K. Zwierżdżyński (ur. 1982) – doktor nauk społecznych,
socjolog, religioznawca, redaktor, tłumacz, autor książki Gdzie jest religia? Pięć
dychotomii Thomasa Luckmanna (2009). Związany z Uniwersytetem Jagiellońskim oraz Akademią
Ignatianum w Krakowie. Interesuje się socjologią religii, języka i wiedzy, edukacją
religijną oraz współczesnymi teoriami socjologicznymi, zwłaszcza konstrukcjonizmem.
Zajmuje się również zarządzaniem strategicznym. Mieszka na Górnym Śląsku.
Podziękowania
.
13
Wprowadzenie
Modele edukacji religijnej w szkole
15
Rozdział I
Religia w szkołach publicznych w Polsce: uwarunkowania i opinie
27
1. Makrospołeczne uwarunkowania nauczania religii w Polsce
27
1.1. Historia nauczania religii w okresie 1918–1990
28
1.2. Spory wokół nauczania religii w szkole po roku 1990
. 33
1.3. Nauczanie religii w szkole w świetle obowiązującego prawa
. 40
2. Opinie na temat nauczania religii w szkole
. 45
2.1. Ogólnopolskie badania opinii
.
46
2.2. Opinia rodziców, uczniów i nauczycieli
50
Rozdział II
Optyka konstrukcjonizmu: ogólne założenia i koncepcja religii
. 57
1. Konstrukcjonizm — model rzeczywistości i strategia analityczna
57
1.1. Źródła filozoficzne i ogólne cechy konstrukcjonizmu
. 58
1.2. Konstrukcjonizm w socjologii
.
61
2. Język, władza i wiedza w procesie konstruowania
63
2.1. Język jako narzędzie konstruowania
63
2.2. Władza jako możliwość konstruowania
. 67
2.3. Wiedza jako efekt konstruowania
69
3. Religia w perspektywie konstrukcjonizmu
72
3.1. Społeczne tworzenie religii
73
3.2. Konstrukcjonizm w badaniu religii
.
77
Rozdział III
Koncepcja znaczenia: działanie, poznanie i komunikacja
83
1. Język i znaczenie
83
1.1. Przegląd wybranych koncepcji znaczenia
. 84
1.2. Znaczenie jako podstawa działania
88
1.3. Znaczenie jako struktura poznawcza
. 92
2. Znaczenie w procesie komunikacji
95
2.1. Dwa znaczenia języka
.
96
2.2. Funkcje języka a typy znaczeń
98
2.3. Przegląd wybranych typologii znaczeń
103
Rozdział IV
Metodologia badań własnych: problem, materiał i technika analizy
109
1. Konceptualizacja badań własnych
109
1.1. Problem i pytania badawcze
.
110
1.2. Podstawowe pojęcia analizy
.
111
1.3. Specyfika materiału badawczego
.
115
1.4. Przegląd dotychczasowych badań
118
2. Dobór techniki i próby badawczej
123
2.1. Jakościowa analiza tekstu
.
124
2.2. Analiza danych zastanych
.
126
2.3. Przebieg badań
129
2.4. Dobór próby
132
Rozdział V
Ustanawianie relacji: przekonania, działania i kluczowe dychotomie
. 139
1. Człowiek i Bóg — strony i charakter relacji
139
1.1. Religia jako naturalny, intymny i asymetryczny kontakt
. 140
1.2. Dominujące metafory relacji: droga i wymiana
. 145
2. Wiara i wiedza — dychotomia, dysonans, dylemat
149
2.1. Komplementarność i alternatywa: relacja między wiarą a wiedzą . 149
2.2. Rozłożenie akcentów: od instrumentalizacji do wykluczenia wiedzy . 155
3. Obrzędowość, pobożność, łączność: formy religijnego działania
162
3.1. Status Kościoła i funkcja praktyk obrzędowych
. 163
3.2. Praktyki pobożnościowe a problem pośrednictwa
167
3.3. Niedziela i Biblia: obszary napięć wewnątrzznaczeniowych
172
3.4. Łączność przez naśladowanie: praktyka imitatio Dei
176
Rozdział VI
Ramy instytucjonalne: obiektywizacja, legitymizacja i symboliczne bazy znaczeń
181
1. Od zróżnicowania do unifikacji — instytucjonalność religii
181
1.1. Struktura organizacyjna: hierarchiczny model Kościoła
. 182
1.2. Zróżnicowanie wewnątrzkościelne — mapa wspólnot
. 189
2. Historia, tradycja, przestrzeń, własność: symboliczne bazy znaczeń .
196
2.1. „Zakotwiczanie” znaczenia religii w historii i tradycji grupy
196
2.2. Lokalizacja znaczeń: etniczny wymiar religii
. 203
2.3. Przestrzeń lokalna i stan posiadania jako identyfikatory grupy . 208
Rozdział VII
Heterogeniczność znaczeń: tożsamość, różnica i „religijni inni”
. 217
1. Uniwersalizacja i partykularyzacja a zróżnicowanie wewnątrzreligijne . 217
1.1. Poziom uniwersalny: struktura, typy i funkcje religii
218
1.2. Poziom generalny i partykularny: heterogeniczny charakter religii 223
2. Podziały religijne i zróżnicowanie wyznaniowe
231
2.1. Czynniki podziałów religijnych
231
2.2. Wschód i Zachód — granice podziałów religijnych
. 238
3. „Znaczący inni” a wyjątkowy charakter religii własnej
244
3.1. Wyróżnianie religii własnej na tle „znaczących innych”
244
3.2. „Zamykające otwarcie”: między włączeniem a wykluczeniem .
251
3.3. Spór o pośrednictwo — mariologia narzędziem ekskluzji
257
Rozdział VIII
W napięciu ze światem: zagrożenia, konfrontacja i etyka transformacji
. 265
1. Identyfikacja zagrożeń — religia w niebezpieczeństwie
265
1.1. Sekularyzacja i relatywizm: systemowi antagoniści religii
266
1.2. Kontrideologie jako światopoglądowe alternatywy religii
271
1.3. Media — „środki masowego zagrożenia”
278
2. Techniki kontestacji: sprzeciw jako odpowiedź religii
. 280
2.1. Napięcia na linii religia–świat
280
2.2. Seksualność i rodzina — zagrożone i chronione
283
2.3. Świadectwo: inicjatywa po stronie religii
288
3. Etyczna propozycja religii i aksjologiczne modele działań
. 290
3.1. Miłość i wolność — wartości uniwersalne
. 292
3.2. Czystość, honor i uczciwość: wartości partykularne
. 296
3.3. Wartości egocentryczne a działania wobec siebie
. 300
3.4. Wartości allocentryczne a działania wobec innych
304
3.5. Wartości socjocentryczne a działania wobec świata
. 309
4. Funkcja transcendencji — dwa światy i etyka transformacji
315
4.1. Religijny dualizm: na granicy dwóch światów
315
4.2. Teodycea wobec śmierci i cierpienia — religia jako gwarant sensu 319
Rozdział IX
Język, władza, wiedza: analiza porównawcza strategii konstrukcjonistycznych
.
325
1. Między „nami” a „nimi”
325
1.1. Autocharakterystyka nadawcy a zawłaszczenia semantyczne . 326
1.2. Dychotomizacja i dyferencjacja: rola „znaczących innych”
. 335
2. Między „dominacją” a „podporządkowaniem”
. 343
2.1. Walka o znaczenie: przemilczenia i sojusze międzywyznaniowe 343
2.2. W poszukiwaniu legitymizacji — status jako narzędzie uobecnienia . 346
3. Między „wiedzą” a „działaniem”
.
352
3.1. Domeny wiedzy: profilowanie znaczeń a strategie poznawcze 352
3.2. Modele działań — strategie aktywizacji odbiorców przekazu .
359
Zakończenie
Konstruowanie znaczeń religii w szkole a kształt rzeczywistości społecznej . 367
Bibliografia
.
381
Wykaz tabel
415
Indeks nazwisk
417
Summary
Constructing the Meanings of Religion in School:
Analysis of Roman Catholic, Orthodox, and Pentecostal Catechesis Textbooks in Poland
.
423
428 stron, Format: 15.5x23.5cm, oprawa miękka
