Antytrynitaryzm w Pierwszej Rzeczypospolitej w kontekście europejskim
Źródła – rozwój – oddziaływanie
Tom prezentuje złożone relacje między środowiskiem polskich antytrynitarzy (braci
polskich zwanych arianami lub socynianami) a przedstawicielami innych wyznań
funkcjonujących w XVI i XVII wieku na terytorium Pierwszej Rzeczypospolitej oraz stanowi
próbę usytuowania tego środowiska w kontekście debat i sporów toczonych w Europie w
tym okresie. Zgromadzone w nim studia dotyczą problematyki aksjologicznej obecnej w
dyskursie przedstawicieli zboru braci polskich oraz kontaktów z myślą europejską i
poświęcone są takim zagadnieniom jak: kształtowanie się i ewolucja doktryny
antytrynitarskiej (m.in. w odniesieniu do teologii kalwinistycznej i unitarianizmu
siedmiogrodzkiego), hermeneutyka biblijna i teksty filozoficzne, badania filologiczne
podejmowane przez socynian, stworzone przez nich sieci kontaktów międzynarodowych i
działalność na emigracji.
Dwunastotomowa seria monografii „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z
Europą. Hermeneutyka wartości” przedstawia dziedzictwo kulturowe XV-XVIII wieku jako
integralną, lecz oryginalną część kultury europejskiej. Celem badawczym jest
rozpoznanie dróg i form obustronnej transmisji wartości estetycznych, politycznych i
religijnych oraz ukazanie w szerokim, multilateralnym kontekście porównawczym
oryginalnej struktury aksjologicznej kultury polskiej epok dawnych. Teksty kultury są
badane w perspektywie wewnętrznej jako zapisy aktów ukierunkowanych na rozumienie wartości,
a w perspektywie zewnętrznej jako wypowiedzi włączające się w europejskie dyskusje
literacko-estetyczne, polityczne, religijne. W intensywnym dialogu kultura
Rzeczypospolitej przejawia nie tylko chłonność na nowe idee, lecz także kreatywność
i dynamikę działania na obszarze Europy.
Michał Choptiany, Piotr Wilczek (Uniwersytet Warszawski)
Wprowadzenie 7
I. Doktryna 21
Arie Baars (Uniwersytet Teologiczny, Apeldoorn)
Jan Kalwin i polski antytrynitaryzm 23
Steffen Huber (Uniwersytet Jagielloński, Kraków)
Andrzej Frycz Modrzewski wobec antytrynitaryzmu . 51
Mihály Balázs (Uniwersytet Szegedyński)
Odmiany nonadorantyzmu w Europie Środkowo-Wschodniej (1570–1620) 76
Simon J.G. Burton (Uniwersytet Warszawski/Uniwersytet Edynburski)
Bartłomiej Keckermann o trynitarnej naturze rozumu. Źródła scholastyczne i
ramistyczne 99
II. Dialog i spór 121
Riccarda Suitner (Uniwersytet w Erfurcie)
Radykalny reformator czy uczeń Telesia? Przypadek Agostina Doniego 123
Ádám Szabó (Uniwersytet Szegedyński)
Tajemnicze przeznaczenie. O nieznanej mowie Ernsta Sonera
. 143
Dávid Molnár (Uniwersytet Szegedyński)
Siedmiogrodzkie biskupstwo Valentina Radeckego (1615–1632) 160
Wojciech Ryczek (Uniwersytet Jagielloński, Kraków)
Retoryka refutacji. Polemika Adama Gosławskiego z Bartłomiejem Keckermannem
. 185
III. Egzegeza i filologia . 217
Jakub Koryl (Uniwersytet Jagielloński, Kraków)
Hermeneutyka braci polskich. Wprowadzenie 219
Rajmund Pietkiewicz (Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu)
Polskie antytrynitarskie przekłady Biblii w dialogu Pierwszej Rzeczypospolitej ze
wschodnią i zachodnią Europą 262
Jakub Koryl (Uniwersytet Jagielloński, Kraków)
Socyniański ?ó??? Prologu Ewangelii według św. Jana. Filologia – doktryna
– tożsamość konfesyjna 287
Magdalena Luszczynska (Uniwersytet Hebrajski, Jerozolima)
Odpis Jakuba Żyda Marcina Czechowica i chrześcijański hebraizm w wersji ariańskiej
. 316
József Simon (Uniwersytet Szegedyński)
György Enyedi i Opowieść etiopska Heliodora 334
Indeks osób 363
376 stron, Format: 14.7x21.2, oprawa twarda