Dziecko, rodzina i płeć w amerykańskich inicjatywach humanitarnych i
filantropijnych w II Rzeczypospolitej
Autorka koncentruje się na czterech inicjatywach humanitarnych i filantropijnych w
międzywojennej Rzeczypospolitej, podjętych przez amerykańskich aktywistów społecznych
z takich organizacji jak Misja Hoovera, Joint, Fundacja Rockefellera oraz YMCA. Pokazuje,
w jaki sposób amerykańskie standardy i normy życia rodzinnego i społecznego były
przenoszone do rzekomo „zapóźnionej cywilizacyjnie” Polski. Jako główne kategorie
analizy przyjmuje płeć kulturową i klasę społeczną, kładąc duży nacisk również
na różnice religijne i narodowościowe.
Amerykanie dążyli do odbudowy oraz zmodernizowania i „ucywilizowania”
społeczeństwa II RP, wprowadzając programy skierowane do dzieci, rodzin, kobiet (przede
wszystkim matek) oraz młodzieży męskiej. Podejmowali m.in. próby polepszenia kondycji
fizycznej dzieci, znalezienia „finansowych rodziców zastępczych” dla żydowskich
sierot, unowocześnienia praktyk macierzyńskich kobiet oraz ukształtowania młodych
mężczyzn na dobrych obywateli. W książce przedstawiono także reakcję mieszkańców
II RP na próby wprowadzenia „naukowego macierzyństwa” czy „muskularnego
chrześcijaństwa”. Zbadano, jak członkowie lokalnych społeczności zapatrywali się
na nowoczesne koncepcje dotyczące roli i miejsca dziecka w rodzinie.
Prezentowane wyniki wieloletnich badań archiwalnych umożliwiają przedstawienie
nieznanych do tej pory aspektów relacji polsko-amerykańskich w okresie międzywojennym.
Ukazują również mało zbadane przejawy życia społecznego II RP, m.in. w okresie tuż
po I wojnie światowej.
Wykaz skrótów
.
7
Wstęp
9
Rozdział 1. „Kilka wyraźnych obrazów”: rodzina i dzieci w powojennej
Rzeczypospolitej w relacjach Amerykanów 40
1.1. Bez domu: społeczeństwo powojennej Rzeczypospolitej 44
1.2. Matriarchat biedy: nieobecni ojcowie i pracujące matki 56
1.3. „Generacja kalek”: kondycja dzieci w II RP po Wielkiej Wojnie 77
Rozdział 2. „Ratujmy polskie dzieci”: dożywianie najmłodszych przez
amerykańskie organizacje humanitarne . 100
2.1. Porcje i kalorie, czyli filozofia dokarmiania dzieci
. 104
2.2. Dożywianie i zdrowie: rehabilitacja dziecięcych ciał
. 122
2.3. „Amerykańska maszyneria humanitarna” w powojennej Polsce 137
2.4. Żywność wygra nie tylko wojnę
. 154
Rozdział 3. Odbudowując rodzinę: amerykańska pomoc dla sierot w Polsce
.
168
3.1. Sierocińce: warunki, pomoc, postrzeganie
. 170
3.2. Zadanie dla żydowskich kobiet: adopcje finansowe i rodziny zastępcze
186
3.3. Podróż przez Atlantyk: łączenie żydowskich rodzin
. 212
Rozdział 4. Matki i profesjonalistki: amerykańskie inicjatywy dla kobiet
231
4.1. Opieka nad ciężarnymi i położnicami
237
4.2. Stacja opieki nad niemowlętami: centrum edukacyjne dla matek
243
4.3. „Naukowe macierzyństwo” i karmienie niemowląt
252
4.4. Ochrona macierzyństwa a praca zawodowa kobiet
265
4.5. Profesjonalistki: pielęgniarki i pracownice społeczne . 278
Rozdział 5. Muskularni żołnierze i obywatele: amerykańskie inicjatywy dla
chłopców i młodzieży męskiej 298
5.1. „Czyste życie”: młodzież męska i nowoczesne miasto
299
5.2. „Fabryki męskości”: młodzież w gmachach Polskiej YMCA . 312
5.3. „Muskularni żołnierze”: sport i wychowanie fizyczne młodzieży
.
322
5.4. „Ulicznicy” i obozowicze – inicjatywy na rzecz nastoletnich chłopców
341
5.5. Komunizm, pogranicze i cywilizacja, czyli jak Imka budowała w Polsce klasę średnią
353
Zakończenie
.
366
Bibliografia
377
Indeks osób
407
Spis ilustracji
417
420 stron, Format: 22.9x15.8, oprawa miękka