Dolny Śląsk 1936-1956.
Szybki rozwój i nieudana odbudowa.
Wpływ wiedzy na produkcję przemysłową
Autor analizuje rozwój przemysłu na Dolnym Śląsku w latach 1936–1956 w
kontekście pytania o rolę wiedzy w procesie produkcji. Sugeruje związek między
załamaniem się produkcji przemysłowej w regionie po 1945 r. i wysiedleniami ludności
niemieckiej. Ukazuje, jakie skutki niesie utrata sieci informacyjnych, przy założeniu,
że pewnych kategorii wiedzy nie da się „przechowywać” inaczej niż tylko dzięki
ludzkiej pamięci.
Jednym z głównych obszarów analizy jest polska polityka przesiedleńcza. Do końca
lat 40. XX w. jej celem było możliwie szybkie wysiedlenie ludności niemieckiej, jednak
po 1950 r. zaczęto nakłaniać Niemców do pozostawania. Wydaje się, że stały za tym
głównie przyczyny gospodarcze, a nie – jak do tej pory uważano – polityczne.
Choć w latach 50. i 60. XX w. wiele krajów Europy i świata przeżyło wzrost
gospodarczy, tzw. Ziemie Odzyskane takiego „cudu gospodarczego” nie doświadczyły. Próbowano
to wyjaśniać, wskazując m.in. na zniszczenie przemysłu w wyniku działań wojennych i
demontaży, braki kapitałowe i niedobór siły roboczej, względy polityczne czy poczucie
pewnej tymczasowości polskiej administracji na tych terenach, co prowadziło do
mniejszego zaangażowania polskiej ludności napływowej w ich zagospodarowanie. Jednak
liczne przykłady pokazują, że choć katastrofy naturalne czy wojny mogą w krótkiej
perspektywie paraliżować gospodarkę, później jest to kompensowane ponadprzeciętnym
wzrostem.
Specyficznym rysem powojennej historii Dolnego Śląska były bez wątpienia
przesiedlenia. Autor wskazuje, że wraz z utratą pracującej tam wcześniej ludności
zabrakło głównego elementu pozwalającego na wykorzystanie potencjału przemysłowego i
przeprowadzenie jego pomyślnej rekonstrukcji, tj. wiedzy istotnej dla procesu
produkcyjnego.
Przedmowa do wydania polskiego . 9
I. Wprowadzenie . 11
II. Związek pomiędzy wiedzą naukową i produkcją przemysłową .
21
1. Problematyka . 21
2. Wiedza jako problem teorii gospodarki . 23
3. Wiedza – główny czynnik produkcji przemysłowej?
25
3.1. Zarys modelu – trzy formy wiedzy . 25
3.2. O możliwości przechowywania wiedzy . 32
3.3. Skutki braku możliwości magazynowania sieci wiedzy . 35
4. Czy Dolny Śląsk jest przypadkiem szczególnym? Model sieci wiedzy i „cud
gospodarczy” . 37
4.1. Teza rekonstrukcyjna . 39
4.2. Hipoteza konwergencji . 42
III. Czy Dolny Śląsk był rozwiniętym regionem przemysłowym? Przemysł
Dolnego Śląska i jego rozwój od 1936 roku do końca wojny . 47
1. Dlaczego Dolny Śląsk? . 47
2. Przykład „technologicznego zacofania”? – znaczenie gospodarcze Dolnego Śląska
w Rzeszy Niemieckiej . 53
2.1. Stan badań i źródeł . 53
2.2. Rozmieszczenie geograficzne przemysłu Dolnego Śląska . 54
2.3. Znaczenie Dolnego Śląska dla niemieckiego przemysłu . 60
2.4. Kwalifikacje i wykształcenie zatrudnionych w przemyśle na Dolnym Śląsku . 65
3. Rozwój dolnośląskiego potencjału przemysłowego do 1944 roku . 73
3.1. Rozwój pojedynczych gałęzi przemysłu do 1944 roku na podstawie liczby
zatrudnionych . 75
3.2. 1936–1939: dolnośląska industrializacja? . 82
3.3. 1939–1942: przemysł Dolnego Śląska w pierwszej połowie wojny . 89
3.4. 1942–1945: Dolny Śląsk podczas wojny totalnej . 94
4. Lata 1943–1944: Dolny Śląsk i niemieckie tereny wschodnie w polityce zbrojeniowej
Speera . 96
4.1. Praktyka przenoszenia zakładów . 98
4.2. Motywy, zakres i skutki przenoszenia zakładów produkcyjnych . 104
5. Kapitał materialny i kapitał niematerialny na Dolnym Śląsku w okresie przed końcem
drugiej wojny światowej . 111
5.1. Potencjał produkcyjny w 1944 roku . 111
5.2. Nowy sposób produkcji? . 115
6. Zawężona perspektywa – skutki nadmiernego akcentowania roli zniszczeń i demontaży
. 118
IV. „Nowy” przemysł… – rozwój produkcji przemysłowej na Dolnym Śląsku
po zakończeniu wojny . 122
1. Stan badań i źródła . 123
2. „Twierdza Dolny Śląsk”? – legenda „godziny zero” . 126
2.1. Zniszczenia wojenne . 127
2.2. Demontaże przeprowadzane przez Wehrmacht i Armię Czerwoną . 133
2.3. Bilans . 140
3. 1945–1956: „polonizacja” gospodarki na ziemiach włączonych do Polski po
1945 roku i polityka gospodarcza do 1956 roku . 142
3.1. Umocnienie polskiej władzy państwowej . 144
3.2. Administracja na tak zwanych „Ziemiach Odzyskanych” w latach 1945–1949 . 146
3.3. Grupy operacyjne i przejmowanie gospodarki niemieckiej (1945–1946) . 151
3.4. Powstanie gospodarki planowej 1947–1949: plan trzyletni . 160
3.5. Bilans wstępny – w jakim stopniu powiodło się przejęcie przemysłu? . 166
3.6. Plan sześcioletni 1950–1955 . 170
4. Bilans . 180
4.1. Stan przemysłu dolnośląskiego w 1956 roku . 180
4.2. Czy na Dolnym Śląsku doszło do procesu rekonstrukcji? . 196
V. Z „nowymi” pracownikami – „spuścizna” wysiedlenia i jego
konsekwencje . 200
1. Nowa perspektywa . 200
2. Podstawy decyzji w zakresie polityki gospodarczej na ziemiach przyznanych Polsce w 1945
roku . 203
2.1. Jaki obraz nowych ziem miały podmioty odpowiedzialne? . 203
2.2. Rola instytutów badawczych . 207
3. Wysiedlenie i zasiedlenie terenów przyłączonych do Polski w 1945 roku . 210
3.1. Stan badań nad wysiedleniem . 210
3.2. Początek wysiedleń . 212
3.3. Zasiedlenie ziem przyznanych Polsce w 1945 roku . 217
3.4. Odbudowa mimo „spakowanych walizek” – czy nowe tereny były tymczasowe? . 223
4. „Na tropie wiedzy” . 230
4.1. „Tabula rasa et fabrica vacua” – system kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku
po 1945 roku . 231
4.2. Asymetria interesów ministerstw i dyrekcji firm . 238
4.3. Następstwa braku „komplementarnej” wiedzy . 250
4.4. Przymusowo wysiedleni w Republice Federalnej . 260
VI. „Wiedza i produkcja poindustrialna”: wyniki studium . 273
1. Nowa interpretacja rozwoju przemysłowego Dolnego Śląska po drugiej wojnie światowej
. 273
2. Motywy i skutki wypędzeń . 276
3. Wiedza, praca oparta na wiedzy i produkcja poindustrialna . 279
4. Skutki wysiedleń . 281
VII. Dodatek . 285
1. Lista skrótów . 285
2. Konkordancja nazw miejscowości dolnośląskich . 286
3. Lista znanych zakładów przeniesionych na Dolny Śląsk . 288
3.1. Zakłady przeniesione na Dolny Śląsk, które nie podjęły produkcji (stan z 1 października
1943 roku) . 288
3.2. Zakłady zbrojeniowe prowadzące negocjacje w związku z przeniesieniem na Dolny Śląsk
(stan z 1 października 1943 roku) . 294
4. Wykaz tabel, ilustracji i diagramów . 295
4.1. Tabele . 295
4.2. Ilustracje i diagramy . 296
VIII. Bibliografia . 297
1. Źródła
297
1.1. Źródła publikowane . 297
1.2. Źródła niepublikowane . 298
2. Literatura . 298
316 stron, Format: 23.4x16.7, oprawa miękka
