Źródła demokracji totalitarnej
W tej pracy staram się pokazać, że równocześnie z
pojawianiem się demokracji typu liberalnego w XVIII wieku na podstawie tych samych przesłanek
zrodził się kierunek, któremu proponuję nadać nazwę demokracji typu totalitarnego.
Od XVIII wieku te dwa kierunki wciąż istniały obok siebie. Napięcia między nimi były
przedmiotem ważnego rozdziału historii współczesnej, a obecnie stały się najważniejszym
zagadnieniem naszych czasów. Byłoby oczywiście przesadą stwierdzenie, że cały ten
okres można podsumować w kategoriach tego konfliktu. Niemniej, zawsze był on obecny,
chociaż zazwyczaj przesłaniały go i zaciemniały inne zagadnienia, które współczesnym
mogły się wydawać wyraźniejsze, ale które z punktu widzenia dnia dzisiejszego wydają
się przypadkowe, a nawet banalne. W istocie, patrząc z punktu widzenia połowy XX wieku,
historia ostatnich stu pięćdziesięciu lat sprawia wrażenie systematycznych przygotowań
do gwałtownego zderzenia empirycznej demokracji liberalnej z mesjanistyczną demokracją
totalitarną. Stanowi ono istotę dzisiejszego kryzysu na świecie.
(z Wprowadzenia)
W książce „Źródła demokracji totalitarnej” J.L. Talmon stawia tezę, że równolegle
do rozwoju demokracji liberalnej, na podstawie tych samych przesłanek filozoficznych,
sformułowanych w XVIII wieku, pojawił się trend, określany przez niego jako „demokracja
totalitarna”, przy czym obydwa te kierunki istniały obok siebie i wzajemnie na siebie
wpływały aż do czasów najnowszych.
Różnica między nimi polega przede wszystkim na tym, że w podejściu liberalnym
traktuje się politykę jako wynik prób i błędów, natomiast w podejściu totalitarnym
zakłada się, że w polityce istnieje jedyna, wyłączna prawda. Autor tę drugą postawę
określa jako polityczny mesjanizm, postulujący istnienie ustalonego z góry,
harmonijnego i doskonałego porządku, który jest nieuchronnym przeznaczeniem ludzkości.
Znaczna część koncepcji totalitarno-demokratycznej wynikała z XVIII-wiecznej myśli
społeczno-politycznej, kiedy ulegał załamaniu tradycyjny porządek w Europie: następował
upadek religii, porządku feudalnego i tradycyjnego znaczenia hierarchii społecznej. Swoją
tezę autor obszernie uzasadnia, przedstawiając ewolucję poglądów społeczno-politycznych
w trakcie Wielkiej Rewolucji Francuskiej i bezpośrednio po niej.
SŁOWO WSTĘPNE
WPROWADZENIE
1) Dwa typy demokracji: liberalna i totalitarna
2) Osiemnastowieczne źródła mesjanizmu politycznego; schizma
3) Totalitaryzm prawicy i totalitaryzm lewicy
4) Mesjanizm świecki i religijny
5) Zagadnienia metody
Część I OSIEMNASTOWIECZNE ŹRÓDŁA MESJANIZMU POLITYCZNEGO
Rozdział 1. PORZĄDEK NATURALNY: POSTULAT
a) Jedyna zasada
b) Świecka religia
c) Aprioryzm i empiryzm
Rozdział 2. UKŁAD SPOŁECZNY A WOLNOŚĆ (HELVETIUS I HOLBACH)
a) Tożsamość rozumu
b) Interes własny
c) Porządek naturalny, prawodawca i indywidualny człowiek
Rozdział 3. DEMOKRACJA TOTALITARNA (ROUSSEAU)
a) Tło psychologiczne
b) Wola ogółu a jednostka
c) Wola ogółu, suwerenność ludu i dyktatura
d) Wola ogółu jako zamierzenie
Rozdział 4. WŁASNOŚĆ (MORELLY I MABLY)
a) Przesłanki i wnioski – rozbieżność
b) Morelly, komunista
c) Mably i cnota ascetyczna
d) Restrykcyjna ekonomia
Część II IMPROWIZACJA JAKOBIŃSKA
Rozdział 1. REWOLUCJA 1789 ROKU – SIEYES
a) Postawa rewolucyjna
b) Suwerenność ludu
c) Własność
Rozdział 2. RÓWNOWAGA ALBO ZAMIERZENIE REWOLUCYJNE – POD MONARCHIĄ
KONSTYTUCYJNĄ
a) Legalność a supremacja zamierzenia rewolucyjnego
b) Jakobinizm – elementy mentalne i psychologiczne
c) Definicja woli ogółu
d) Koncepcja równowagi – Saint-Just
e) Robespierre a zamierzenie rewolucyjne – koncepcja ludu
Rozdział 3. VOLONTÉ (JEDNA WOLA)
a) Bezpośrednie działanie demokratyczne
b) Wolność jako obiektywne zamierzenie
c) Prawo do opozycji, delegalizacja partii
d) Teoria rządu rewolucyjnego
e) Dyktatura jakobińska
Rozdział 4. OSTATECZNY PLAN
a) Postulat postępu i ostateczności
b) Doktrynerska mentalność
c) Panowanie cnoty
d) „Institutions Républicaines” Saint-Justa
e) Religia cywilna i potępienie intelektualistów
Rozdział 5. PROBLEM SPOŁECZNY
a) Niekonsekwencje
b) Polityka klasowa
c) Podstawowe pytania
d) Restrykcyjność a indywidualizm ekonomiczny
Część III KRYSTALIZACJA BABUWISTYCZNA
Rozdział 1. NAUKI PŁYNĄCE Z REWOLUCJI I Z THERMIDORA
a) Klimat mesjanizmu
b) Nauki
c) Babeuf
d) Buonarroti
Rozdział 2. DOKTRYNA SPOŁECZNA BABUWIZMU
a) Różność a umowa społeczna
b) Wizja historii jako historii walki klas
c) Interpretacja Rewolucji Francuskiej
d) Ewolucja w kierunku komunizmu
Rozdział 3. HISTORIA SPISKU BABEUFA
a) Prehistoria konspiracji
b) Historia spisku
Rozdział 4. DEMOKRACJA A DYKTATURA
a) Definicja demokracji
b) Antyparlamentarne koncepcje plebiscytowe
c) Czy można wierzyć ludowi?
d) Koncepcja oświeconej awangardy
e) Teoria dyktatury rewolucyjnej
Rozdział 5. STRUKTURA KONSPIRACJI
a) Organizacja i propaganda
b) Plan powstania
Rozdział 6. OSTATECZNY PROJEKT
a) Organizacja polityczna
b) Komunizm gospodarczy
c) Zwartość duchowa
WNIOSKI
PRZYPISY
INDEKS
276 stron, Format: 15.0x23.5cm, oprawa miękka