Austriacka Szkoła Ekonomii
Jak może pomóc wyjaśnić stagnacje gospodarek i kryzysy
Jakich zaskakujących wniosków może nam dostarczyć analiza współczesnych
gospodarek uwzględniająca poglądy Austriackiej Szkoły Ekonomii?
Z czego tak naprawdę wynikają kryzysy na świecie, i co ma z tym wspólnego Japonia?
W książce zaprezentowano paradygmat Austriackiej Szkoły Ekonomii (ASE) w ujęciu
jakiego do tej pory w literaturze nie było.
Autor rozpoczyna od przedstawienia najważniejszych elementów poglądów założyciela
ASE, Carla Mengera, rozwijanych później przez Ludwiga von Misesa, Friedricha von Hayeka
oraz Murraya Rothbarda. Wykład zasadniczych twierdzeń ASE stanowi interesującą
syntezę, która ukazuje ścisłą spójność logiczną teorii tej Szkoły, opisującej
tak aspekt realny, jak i monetarny gospodarki.
Przedstawione wątki teoretyczne stanowią wstęp do wieloaspektowej analizy rynku
Japonii, mającej na celu znalezienie przyczyn już ponad dwóch „straconych dekad”
tej gospodarki. Autor próbuje odpowiedzieć na pytanie, jak to się stało, że kraj
zdyscyplinowanych pracowników, w wielu sektorach będący symbolem niebywałego
zaawansowania technologicznego, znalazł się na czele listy najbardziej zadłużonych
krajów świata. Jak doprowadzono do zaciągnięcia tak wielkiego zobowiązania, że jego
spłata stała się praktycznie niemożliwa – a wyzwaniem staje się utrzymanie odsetek
od długu poniżej „cienkiej czerwonej linii” bankructwa.
W zaprezentowanym ujęciu Japonia staje się pewnym studium przypadku, ukazującym
długofalowe skutki „inżynierii gospodarczej”, skutki mocnego i długotrwałego
odejścia od wolnorynkowego sposobu działania gospodarki. W gospodarce realnej
Japończycy zaaplikowali sobie najwyższy poziom interwencjonizmu spośród gospodarek
kapitalistycznych. Analiza konsekwencji tego podejścia objaśnia zaś nie tylko
specyficzną dla Japonii architekturę instytucjonalną oraz sposób działania poszczególnych
jej elementów – ale także to, jak przyjęte rozwiązania przyczyniały się do
stagnacji gospodarki po załamaniu baniek spekulacyjnych lat 80. XX w. Obserwacja aspektów
monetarnych poprzez pryzmat teorii pieniądza i kredytu ASE pozwala z kolei uchwycić
istotę problemu zadłużenia Japonii, a zarazem centralne wyzwanie coraz żywszej
dyskusji ekonomistów na temat wad obecnego światowego ustroju monetarnego oraz
propozycji jego zmian.
Publikacja adresowana jest do ekonomistów, naukowców, dziennikarzy, w tym przede
wszystkim zwolenników Austriackiej Szkoły Ekonomii. Jest to również cenne źródło
wiedzy dla studentów uczelni ekonomicznych.
Marcin Mrowiec - główny ekonomista, dyrektor Biura Analiz
Makroekonomicznych Banku Pekao SA. Wielokrotnie nagradzany za najbardziej trafne prognozy
makroekonomiczne oraz rynkowe.
Wstęp 9
O czym jest ta książka? 9
Jak czytać tę książkę? 9
Czy książka jest tylko dla zainteresowanych Austriacką Szkołą Ekonomii? 10
Wyzwania i trudności zaproponowanego podejścia 13
Podziękowania 16
Rozdział I. Teoria Austriackiej Szkoły Ekonomii 17
1. Paradygmat ekonomii w ujęciu Carla Mengera 17
Postrzeganie systemu ekonomicznego przez Carla Mengera 17
Teoria cen Mengera 19
System ekonomiczny jako system zależnych cen 20
2. Rozszerzenie paradygmatu ASE przez Ludwiga von Misesa oraz Friedricha von Hayeka –
„austriacka” koncepcja procesu rynkowego oraz roli przedsiębiorcy 21
Proces rynkowy – najważniejsza instytucja koordynacji gospodarczej 21
Rola przedsiębiorcy w procesie rynkowym 23
Rola wiedzy typu przedsiębiorczego 23
„Użycie wiedzy w społeczeństwie” wg Hayeka – argumenty o niemożliwości
kalkulacji w socjalizmie oraz przeciwko pozytywistycznym koncepcjom kształtowania
gospodarki 25
3. Koncepcja wolnego oraz skrępowanego rynku, definicja interwencjonizmu 34
Podmioty stosujące interwencje 34
Ekspansja monetarna jako rodzaj interwencji w działanie wolnego rynku 35
4. Typologia interwencji w ujęciu Murraya Rothbarda 37
Ogólna systematyka interwencji 37
5. Teoria pieniądza i kredytu w ujęciu ASE 42
Geneza pieniądza w ujęciu Ludwiga von Misesa 43
Istota i rodzaje kredytu w ujęciu Ludwiga von Misesa oraz powiązane
z nimi dwie role banków w ujęciu teorii monetarnej ASE 45
6. Teoria cyklu koniunkturalnego w ujęciu ASE: cykl jako wynik interwencjonizmu w sferze
monetarnej 50
Austriacka Teoria Cyklu Koniunkturalnego (ATCK) jako kontynuacja teorii pieniądza 50
7. Siatka pojęciowa teorii ASE używana do analizy gospodarki Japonii 68
Rozdział II. Źródła interwencjonizmu w Japonii oraz jego wpływ na
architekturę instytucjonalną 79
1. Kulturowe źródła interwencjonizmu w Japonii 79
Źródła podejścia wspólnotowego w Japonii 79
Dominacja grup nad jednostką – znaczenie hierarchii 81
„Suchy” mechanizm rynkowy a uwzględniające emocje relacje biznesowe w Japonii 82
2. Historyczne źródła interwencjonizmu w Japonii 83
Trzęsienie ziemi 1923 roku oraz jego konsekwencje 83
Nasilenie się tendencji regulacyjnych w latach 30. XX wieku 85
„System 1940 roku” – transformacja sposobu działania przedsiębiorstw i banków na
kolejne dekady 88
Cel powojennego państwa japońskiego 94
3. Biurokracja i jej rola w powojennym systemie gospodarczym 97
Biurokracja – okres powojennych zmian 97
Biurokracja – ciągłość personalna i organizacyjna 98
Biurokracja jako centrum koordynacyjne gospodarki w okresie powojennym 99
Licencjonowanie 104
Biurokracja – zmiany w prawie w okresie powojennym 105
Instrumentarium administracji rządowej Japonii w okresie powojennym 107
4. Główne wyznaczniki japońskiego modelu gospodarczego 108
5. Obserwacje z punktu widzenia teorii ASE 109
Rola konsumenta w powojennym ładzie ekonomicznym Japonii 113
Rola przedsiębiorcy w powojennym ładzie ekonomicznym Japonii 116
Rola rynku w powojennym ładzie ekonomicznym Japonii 117
Rola konkurencji w powojennym ładzie ekonomicznym Japonii 119
Rozdział III. Przedsiębiorstwo japońskie – ustrój wewnętrzny oraz
usytuowanie w szerszych strukturach gospodarczych 125
1. Cechy typowego przedsiębiorstwa japońskiego 125
2. Ewolucja systemu J-firmy w okresie powojennym 127
3. Stosunki pracownicze, regulacje rynku pracy 129
4. Usytuowanie przedsiębiorstwa japońskiego w strukturze instytucjonalnej gospodarki 134
Organizacje typu keiretsu 135
Rola zrzeszeń branżowych 139
Kartelizacja jako przykład „reakcji łańcuchowych”, rozszerzania interwencjonizmu na
kolejne obszary 140
Rola i skala działania karteli w Japonii 142
Kartele eksportowe 147
5. Ochrona rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną – dualna struktura gospodarki
148
6. Konsekwencje interwencjonizmu dla konkurencyjności przedsiębiorstw japońskich 152
7. Podsumowanie 158
Rozdział IV. Interwencjonizm w sferze monetarnej gospodarki Japonii 167
1. Wpływ kryzysu bankowego 1927 roku oraz przemian w latach 30. i 40. XX wieku na
strukturę i mechanizmy działania sektora finansowego 167
2. Struktura i logika działania powojennego systemu finansowego Japonii 171
3. System „banku głównego” 174
4. Mechanizmy polityki monetarnej 176
Kierowanie kredytem „przez okienko” (ang. window guidance) 179
Window guidance – początki odchodzenia od wyłącznego finansowania branż
produktywnych 181
Spowolnienie gospodarcze początku lat 70. XX wieku – pierwsze wątpliwości na temat
natury japońskiego systemu gospodarczego 183
Land standard – japońska wersja gold standard 184
Konsekwencje pęknięcia baniek spekulacyjnych 189
5. Zadłużenie publiczne – wyzwanie dla stabilności finansowej Japonii 192
Zakończenie. Japoński test granicznych możliwości pieniądza papierowego 201
Wnioski z analizy sfery realnej w Japonii 201
Wnioski z doświadczeń sfery monetarnej w Japonii 204
Arystoteles: pieniądz jako wartość samoistna vs. wartość czysto umowna 206
Doświadczenia historyczne – starożytna Grecja 210
Doświadczenia historyczne – Rzym 211
Doświadczenia historyczne – średniowiecze w Europie 213
Chińskie doświadczenia z pieniądzem papierowym 219
Pierwsze europejskie doświadczenia z pieniądzem papierowym 225
Krytyka dyskrecjonalnego standardu pieniądza papierowego oraz propozycje reform 228
Aneks 1. Najważniejsi prekursorzy oraz przedstawiciele ASE 237
1. Prekursorzy ASE 237
Hiszpańscy scholastycy XVI–XVII wieku 237
Richard Cantillon 237
Jean-Baptiste Say 238
Frederic Bastiat 239
2. Geneza powstania ASE 240
3. Najważniejsi przedstawiciele ASE 240
Carl Menger 240
Eugen von Boehm-Bawerk 241
Ludwig von Mises 242
Friedrich von Hayek 244
Murray Rothbard 245
Aneks 2. Główne wyróżniki ASE 249
1. Najważniejsze wyróżniki metody austriackiej według R. Garrisona 249 Indywidualizm
metodologiczny 249
Subiektywizm metodologiczny oraz nacisk na realizm przyjmowanych założeń 250
Skupienie zainteresowania na problematyce rynków kapitałowych i stopy procentowej 251
Uzupełnienie ilościowej teorii pieniądza efektami Cantillona 252
2. Najważniejsze aspekty wyróżniające ASE względem podejść tzw. głównego nurtu
według F. Machlupa i I. Kirznera 252
Aneks 3. Porównanie ASE do szkół ekonomii „głównego nurtu”
255
Aneks 4. „Stracone dekady” Japonii 259
1. Dynamika wzrostu gospodarczego 260
2. Dynamika wzrostu gospodarczego na zatrudnionego 261
3. Skala wzrostu zadłużenia publicznego brutto 262
4. Skala wzrostu zadłużenia publicznego netto 263
Aneks 5. Typologia tytułów licencyjnych używanych przez japońską biurokrację 265
Aneks 6. Cechy szczególne japońskiego modelu gospodarczego 268
Wykaz skrótów 272
Bibliografia 273
Spis rysunków 285
Spis schematów 286
Spis tabel i wykresów 287
288 stron, Format: 16.5x23.5, oprawa miękka
